Jego Świątobliwość XIV Dalajlama, Tenzin Gyatso, określa siebie jako prostego buddyjskiego mnicha. Jest duchowym przywódcą Tybetu. Urodził się 6 lipca 1935 roku, w rodzinie rolniczej, w małej wiosce położonej w Taktser, Amdo, w północno-wschodnim Tybecie. W wieku dwóch lat dziecko, noszące wówczas imię Lhamo Dhondup, zostało uznane za reinkarnację poprzedniego XIII Dalajlamy, Thubtena Gyatso.

Dalai Lamowie są uważani za manifestacje Avalokiteshvary lub Chenrezig, Bodhisattwy Współczucia i patrona Tybetu. Bodhisattwowie są urzeczywistnionymi istotami zainspirowanymi pragnieniem osiągnięcia stanu buddy dla dobra wszystkich czujących istot, które ślubowały odrodzić się na świecie, aby pomagać ludzkości.

Edukacja w Tybecie
Jego Świątobliwość rozpoczął edukację klasztorną w wieku sześciu lat. Program nauczania, wywodzący się z tradycji Nalandy, składał się z pięciu głównych i pięciu pomniejszych przedmiotów. Główne przedmioty obejmowały logikę, sztuki piękne, gramatykę sanskrycką i medycynę, ale największy nacisk położono na filozofię buddyjską, która została podzielona na pięć kolejnych kategorii: Prajnaparamita, doskonałość mądrości; Madhyamika, filozofia środkowej drogi; Vinaya, kanon dyscypliny monastycznej; Abidharma, metafizyka; oraz Pramana, logika i epistemologia. Pięć pomniejszych przedmiotów obejmowało poezję, dramat, astrologię, kompozycję i synonimy.

W wieku 23 lat Jego Świątobliwość zasiadł do egzaminu końcowego w świątyni Jokhang w Lhasie, podczas corocznego Wielkiego Festiwalu Modlitwy (Monlam Chenmo) w 1959 roku. Zdał go z wyróżnieniem i otrzymał stopień Gesze Lharampy, odpowiednik najwyższego doktoratu z filozofii buddyjskiej.

Odpowiedzialność za przywództwo
W 1950 roku, po inwazji Chin na Tybet, Jego Świątobliwość został wezwany do przejęcia pełnej władzy politycznej. W 1954 r. udał się do Pekinu i spotkał się z Mao Zedongiem i innymi chińskimi przywódcami, w tym Deng Xiaopingiem i Chou Enlai. W końcu, w 1959 r., po brutalnym stłumieniu tybetańskiego powstania narodowego w Lhasie przez wojska chińskie, Jego Świątobliwość został zmuszony do ucieczki na wygnanie. Od tego czasu mieszka w Dharamsali, w północnych Indiach.

Na wygnaniu, Centralna Administracja Tybetańska kierowana przez Jego Świątobliwość zaapelowała do Organizacji Narodów Zjednoczonych o rozpatrzenie kwestii Tybetu. Zgromadzenie Ogólne przyjęło trzy rezolucje w sprawie Tybetu w 1959, 1961 i 1965 r.

Proces demokratyzacji
W 1963 r. Jego Świątobliwość przedstawił projekt demokratycznej konstytucji dla Tybetu, a następnie szereg reform mających na celu demokratyzację administracji tybetańskiej. Nowa demokratyczna konstytucja została nazwana „Kartą Tybetańczyków na Uchodźstwie”. W karcie zapisano wolność słowa, przekonań, zgromadzeń i przemieszczania się. Zawiera również szczegółowe wytyczne dotyczące funkcjonowania administracji tybetańskiej w odniesieniu do Tybetańczyków żyjących na wygnaniu.

W 1992 roku Centralna Administracja Tybetańska opublikowała wytyczne dotyczące konstytucji przyszłego, wolnego Tybetu. Zaproponowano w nich, że kiedy Tybet stanie się wolny, pierwszym zadaniem będzie ustanowienie rządu tymczasowego, którego bezpośrednim obowiązkiem będzie wybór zgromadzenia konstytucyjnego w celu opracowania i przyjęcia demokratycznej konstytucji dla Tybetu. Jego Świątobliwość jasno wyraził swoje nadzieje, że przyszły Tybet, obejmujący trzy tradycyjne prowincje U-Tsang, Amdo i Kham, będzie federalny i demokratyczny.

W maju 1990 roku, w wyniku reform Jego Świątobliwości, tybetańska administracja na uchodźstwie została w pełni zdemokratyzowana. Gabinet Tybetański (Kaszag), który do tej pory był mianowany przez Jego Świątobliwość, został rozwiązany wraz z Dziesiątym Zgromadzeniem Tybetańskich Deputowanych Ludowych (tybetański parlament na uchodźstwie). W tym samym roku wygnani Tybetańczycy mieszkający w Indiach i ponad 33 innych krajach wybrali 46 członków do rozszerzonego Jedenastego Zgromadzenia Tybetańskiego na zasadzie „jedna osoba – jeden głos”. Zgromadzenie to następnie wybrało członków nowego gabinetu.

We wrześniu 2001 roku, w kolejnym kroku w kierunku demokratyzacji, tybetański elektorat bezpośrednio wybrał Kalon Tripę, przewodniczącego gabinetu. Kalon Tripa mianował swój własny gabinet, który następnie musiał zostać zatwierdzony przez Zgromadzenie Tybetańskie. Był to pierwszy raz w długiej historii Tybetu, kiedy to ludzie wybierali swoich przywódców politycznych. Od czasu bezpośredniego wyboru Kalon Tripy skończył się zwyczaj, zgodnie z którym Dalajlama, poprzez instytucję Ganden Phodrang, sprawował w Tybecie zarówno władzę doczesną, jak i duchową. Od 2011 roku, kiedy przekazał swoją władzę polityczną wybranemu przywództwu, Jego Świątobliwość określa siebie jako emeryta.

Inicjatywy pokojowe
W dniu 21 września 1987 roku w przemówieniu do członków Kongresu Stanów Zjednoczonych w Waszyngtonie, Jego Świątobliwość zaproponował Pięciopunktowy Plan Pokojowy dla Tybetu jako pierwszy krok w kierunku pokojowego rozwiązania pogarszającej się sytuacji w Tybecie. Pięć punktów tego planu było następujących:

1. Transformacja całego Tybetu w strefę pokoju.
2. Zaprzestanie chińskiej polityki przenoszenia ludności, która zagraża samemu istnieniu Tybetańczyków jako narodu.
3. Poszanowanie podstawowych praw człowieka i swobód demokratycznych Tybetańczyków.
4. Przywrócenie i ochrona środowiska naturalnego Tybetu oraz zaniechanie wykorzystywania Tybetu przez Chiny do produkcji broni jądrowej i składowania odpadów nuklearnych.
5. Rozpoczęcie szczerych negocjacji na temat przyszłego statusu Tybetu i stosunków między narodami tybetańskim i chińskim.

W dniu 15 czerwca 1988 roku, w przemówieniu do członków Parlamentu Europejskiego w Strasburgu, Jego Świątobliwość rozwinął dalej ostatni punkt Pięciopunktowego Planu Pokojowego. Zaproponował rozmowy pomiędzy Chińczykami i Tybetańczykami prowadzące do utworzenia samorządnej, demokratycznej jednostki politycznej dla wszystkich trzech prowincji Tybetu. Podmiot ten byłby w stowarzyszeniu z Chińską Republiką Ludową, a rząd chiński nadal byłby odpowiedzialny za politykę zagraniczną i obronę Tybetu.

Uniwersalne uznanie
Jego Świątobliwość Dalajlama jest człowiekiem pokoju. W 1989 r. otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla za walkę bez użycia przemocy o wyzwolenie Tybetu. Konsekwentnie opowiada się za polityką niestosowania przemocy, nawet w obliczu skrajnej agresji. Stał się również pierwszym laureatem Nagrody Nobla, który został doceniony za troskę o globalne problemy ekologiczne.

Jego Świątobliwość podróżował do ponad 67 krajów na 6 kontynentach. Otrzymał ponad 150 nagród, doktoratów honoris causa, wyróżnień itp. w uznaniu jego przesłania pokoju, niestosowania przemocy, zrozumienia międzyreligijnego, uniwersalnej odpowiedzialności i współczucia. Jest również autorem lub współautorem ponad 110 książek.

Jego Świątobliwość prowadził dyskusje z głowami różnych religii i uczestniczył w wielu wydarzeniach promujących międzyreligijną harmonię i zrozumienie.

Od połowy lat 80-tych Jego Świątobliwość zaangażował się w dialog ze współczesnymi naukowcami, głównie w dziedzinie psychologii, neurobiologii, fizyki kwantowej i kosmologii. Doprowadziło to do historycznej współpracy pomiędzy buddyjskimi mnichami i światowej sławy naukowcami, którzy starają się pomóc jednostkom osiągnąć spokój umysłu. Spowodowało to również dodanie nowoczesnej nauki do tradycyjnego programu nauczania w tybetańskich instytucjach klasztornych przywróconych na wygnaniu….

Polityczna emerytura
W dniu 14 marca 2011 roku Jego Świątobliwość napisał do Zgromadzenia Tybetańskich Deputowanych Ludowych (tybetański parlament na uchodźstwie) z prośbą o zwolnienie go z władzy doczesnej, gdyż zgodnie z Kartą Tybetańczyków na Uchodźstwie technicznie nadal był głową państwa. Ogłosił, że kończy ze zwyczajem, zgodnie z którym Dalajlama sprawował władzę duchową i polityczną w Tybecie. Wyraził się jasno, że zamierza powrócić do statusu pierwszych czterech Dalajlamów, zajmując się wyłącznie sprawami duchowymi. Potwierdził, że demokratycznie wybrane przywództwo przejmie całkowitą formalną odpowiedzialność za tybetańskie sprawy polityczne. Formalny urząd i dom Dalajlamów, Gaden Phodrang, będzie odtąd pełnił tylko tę funkcję.

W dniu 29 maja 2011 roku Jego Świątobliwość podpisał dokument formalnie przekazujący jego doczesną władzę demokratycznie wybranemu przywódcy. W ten sposób formalnie położył kres 368-letniej tradycji funkcjonowania Dalajlamy zarówno jako duchowej, jak i doczesnej głowy Tybetu.

Przyszłość
Już w 1969 roku Jego Świątobliwość dał do zrozumienia, że to, czy reinkarnacja Dalajlamy powinna zostać uznana, czy też nie, jest decyzją do podjęcia przez Tybetańczyków, Mongolczyków i mieszkańców regionów himalajskich. Wobec braku jasnych wytycznych istniało jednak wyraźne ryzyko, że jeżeli zainteresowana opinia publiczna wyrazi zdecydowaną wolę uznania przyszłego Dalajlamy, partykularne interesy mogą wykorzystać sytuację do celów politycznych. Dlatego 24 września 2011 r. opublikowano jasne wytyczne dotyczące uznania następnego Dalajlamy, nie pozostawiając miejsca na wątpliwości czy oszustwo.

Jego Świątobliwość oświadczył, że kiedy będzie miał około dziewięćdziesięciu lat, skonsultuje się z czołowymi lamami tybetańskich tradycji buddyjskich, tybetańską opinią publiczną i innymi zainteresowanymi osobami interesującymi się buddyzmem tybetańskim i oceni, czy instytucja Dalajlamy powinna być kontynuowana po nim. W swoim oświadczeniu przeanalizował również różne sposoby, w jakie można by dokonać uznania następcy. Jeśli zostanie podjęta decyzja, że należy uznać piętnastego Dalajlamę, odpowiedzialność za to spoczywać będzie przede wszystkim na odpowiednich urzędnikach Powiernictwa Gaden Phodrang Dalajlamy. Powinni oni zasięgnąć opinii różnych głów tybetańskich tradycji buddyjskich i niezawodnych, związanych przysięgą protektorów Dharmy, którzy są nierozerwalnie związani z linią Dalajlamów. Powinni oni szukać rady i wskazówek od tych zainteresowanych stron i przeprowadzać procedury poszukiwania i uznawania zgodnie z ich instrukcjami. Jego Świątobliwość oświadczył, że pozostawi w tej sprawie jasne pisemne instrukcje. Dalej ostrzegł, że poza reinkarnacją rozpoznaną takimi legalnymi metodami, nie powinno się uznawać ani akceptować kandydata wybranego dla celów politycznych przez kogokolwiek, w tym agentów Chińskiej Republiki Ludowej.

.