De term Bijbelfictie verwijst naar fictiewerken waarin personages, settings en gebeurtenissen worden gebruikt die uit de Bijbel zijn overgenomen. De mate van fictionalisering in deze werken varieert en, hoewel ze vaak door christenen of joden zijn geschreven, is dit niet altijd het geval.

Oorspronkelijk waren deze romans in overeenstemming met het ware geloof in de historiciteit van het Bijbelverhaal, vol wonderen, en Gods expliciete aanwezigheid. Sommige van deze werken zijn belangrijk en invloedrijk geweest, en uiteindelijk zijn er heterodoxe bijbelromans verschenen die moderne, postmoderne of realistische invloeden en thema’s weerspiegelen.

Een vroege bijbelroman die misschien nog steeds de meest invloedrijke is, is Ben-Hur: A Tale of the Christ door Lew Wallace, en gepubliceerd door Harper & Brothers op 12 november 1880. Het bleef de best verkochte Amerikaanse roman aller tijden, overtrof Harriet Beecher Stowe’s Uncle Tom’s Cabin (1852) in verkoop en bleef aan de top van de Amerikaanse all-time bestseller lijst tot de publicatie van Margaret Mitchell’s Gone with the Wind (1936). Ben-Hur is een bildungsroman en avonturenroman die het tumultueuze leven volgt van zijn hoofdpersoon, Judah Ben-Hur. Hij is een fictieve Joodse edelman uit Jeruzalem die wordt verraden (door een jeugdvriend) en als gevolg daarvan tot slaaf wordt gemaakt en zijn familie gevangen wordt gezet door de Romeinen. Gelijktijdig met het verhaal van Judah ontwikkelt zich het christelijke verhaal, aangezien Jezus en Judah in dezelfde streek wonen en ongeveer even oud zijn. Juda overleeft zijn beproeving en wordt een beroemd soldaat en wagenmenner, wat hem in staat stelt zijn ongeluk te wreken. De ontmoetingen van Juda met Jezus, eerst tijdens Juda’s lijden en daarna tijdens dat van Jezus, leiden tot de genezing van Juda’s zuster en moeder van melaatsheid door de Messias en tot Juda’s bekering tot het christendom. Er zijn talrijke verfilmingen gemaakt, waaronder de versie uit 1959 met Charlton Heston in de hoofdrol, die tien academieprijzen won.

The Robe (1942) van Lloyd C. Douglas was een van de best verkochte romans van de jaren veertig en dramatiseert de kruisiging van Jezus vanuit het oogpunt van Marcellus Gallio, de Romeinse tribuun die het bevel voert over het garnizoen dat de kruisiging van Jezus uitvoert. Marcellus komt in het bezit van het kleed van Jezus en bekeert zich tot het christendom vanwege zijn ervaringen met de magische krachten van het kleed. Net als Ben-Hur werd The Robe in 1953 bewerkt tot een Academy Award winnende film.

In de twintigste eeuw begon er heterodoxe bijbelfictie te verschijnen. Nikos Kazantzakis’ De laatste verzoeking van Christus (1960), veroorzaakte een wijdverspreide verontwaardiging en verscheen op vele verboden boekenlijsten vanwege zijn dramatisering van Jezus als geteisterd door verzoekingen, belaagd door angst, twijfels, depressie, tegenzin en lust. Desondanks wordt Jezus afgeschilderd als een wonderdoener en de zoon van God die na de kruisiging herrijst. Norman Mailer’s The Gospel According to the Son (1997) is een hervertelling in Mailer’s eigen woorden die nauw aansluit bij het evangelieverhaal, inclusief de wonderen en de opstanding. Dit was deels opmerkelijk omdat Mailer een Jood was, geen christen.

Philip Pullmans The Good Man Jesus and the Scoundrel Christ (2010) is een zwaar allegorische hervertelling van het christelijke verhaal dat postmoderne technieken gebruikt en een duidelijke polemiek is tegen het christendom. Het vertelt het verhaal van Jezus alsof hij twee mensen is, broers, “Jezus” en “Christus,” met contrasterende persoonlijkheden: Jezus is een moreel en spiritueel mens, en zijn broer Christus is een ambitieus personage dat Jezus’ biografie en nalatenschap wil kapen om een mythe te ontwikkelen die de basis zal vormen voor een machtige en wereldse Kerk.

Andere werken worden als heterodox beschouwd, simpelweg omdat ze de Bijbelverhalen realistisch dramatiseren, ontdaan van mythische, miraculeuze of magische elementen. Zij kunnen zelfs de transformatie van gebeurtenissen uit het echte leven naar mythologie als onderdeel van het verhaal opnemen. Realistische bijbelromans zijn doorgaans semi-historisch in die zin dat ze de setting in Israël, Egypte, Rome of wat dan ook – inclusief de politieke conflicten en de conflicten tussen klassen en rassen en de beelden van het landschap in de steden en op het platteland – ontwikkelen met trouw aan de bekende historische feiten. Zoals Robert Graves over zijn roman King Jesus (1946) zei: “Ik beloof mijn lezers dat elk belangrijk element in mijn verhaal gebaseerd is op een of andere traditie, hoe zwak ook, en dat ik meer dan gewone moeite heb gedaan om mijn historische achtergrond te verifiëren.”

Realistische Bijbelromans maken op een of andere manier gebruik van de verhalen die het canonieke Bijbelse verhaal vormen, maar dan zonder wonderen of Gods expliciete aanwezigheid. Wat de biografie van Jezus betreft, wordt Jezus geportretteerd als een man, gewoonlijk een rebel tegen de gegoede klassen (soms wordt hij zelf geboren in een bevoorrecht milieu en komt hij in opstand tegen zijn eigen klasse), en de heersende Romeinen en hun plaatselijke cliënt-autocraten. Soms wordt de biografie van Jezus verrijkt door bronnen buiten de gecanoniseerde evangeliën, zoals de kronieken van Josephus, de Talmoed, of niet-canonieke evangeliën, en de verbeelding van de auteur.

Graves’ Koning Jezus ontwikkelt de hoofdpersoon als, niet de zoon van God, maar eerder als een filosoof met een legitieme claim om de aardse koning van de Joden te zijn als afstammeling van Herodes de Grote, en de David van het Oude Testament. De roman bevat heterodoxe hervertellingen van Bijbelse verhalen.

Joseph and His Brothers (1943) is een roman van Thomas Mann waarin de bekende verhalen uit Genesis, van Jakob tot Jozef, worden herverteld en in de historische context van de Amarna-periode worden geplaatst. Mann beschouwde het als zijn grootste werk.

De Rode Tent (1997) een roman van Anita Diamant, is een eerstepersoons vertelling die het verhaal vertelt van Dinah, dochter van Jacob en zuster van Jozef. Diamant heeft haar karakter verbreed ten opzichte van haar kleine en korte rol in de Bijbel. De titel van het boek verwijst naar de tent waarin de vrouwen van Jakob’s stam, volgens de oude wet, in quarantaine moeten verblijven als ze ongesteld zijn of bevallen. Daar vinden de vrouwen wederzijdse steun en aanmoediging van hun moeders, zussen en tantes.

Pulitzerprijswinnares Geraldine Brooks’ The Secret Chord (2015) wordt verteld door Natan, de profeet die Gods richtlijnen aan David doorgeeft. De Schriften zijn haar primaire bronnen voor de plot, die alle bekende sleutelgebeurtenissen bevat: Goliath, Davids vaardigheid met de harp, de opbouw van het koninkrijk, Bathseba, enzovoort. Er zijn andere personages die volledig zijn ontwikkeld vanuit Brooks verbeelding en worden geportretteerd vanuit Natan’s oogpunt.

The Testament of Mary (2012), een novelle van Colm Toibin, is een hervertelling van het christelijke verhaal vanuit het oogpunt van Maria, de moeder van Jezus. Zij gelooft echter niet dat Jezus de Zoon van God is – ze weet dat hij een man is – en ze minacht de evangelieschrijvers die haar bezoeken om haar medewerking te vragen en haar voedsel en onderdak te geven. De thema’s of vragen die in de roman aan de orde komen zijn narratieve waarheid en fictie, feminisme, verlies, identiteit en de corruptie daarvan, inbreuk op de privacy, en wereldse ambitie. The Testament of Mary werd bewerkt tot een Broadway toneelstuk.

The Liars’ Gospel (2012), van de Joodse auteur Naomi Alderman, hervertelt het Christusverhaal vanuit een Joods perspectief. Vier getuigen van de belangrijkste gebeurtenissen, Maria, Judas, Kajafas en Barabbas, zijn de vertellers in vier delen van de roman, en het verhaal omspant de periode van Pompeius’ belegering van Jeruzalem in 63 voor Christus tot Titus’ belegering in 70 na Christus.

John the Baptizer (2009), door Brooks Hansen en gepubliceerd door W. W. Norton & Company, is een roman over het leven van Johannes de Doper die de man onder de hagiografie dramatiseert. Volgens de Christelijke theologie was Johannes slechts een voorloper van Christus, maar Hansen’s portret is sterk beïnvloed door de Gnostische leerstellingen die Johannes onthullen als een messiaanse figuur in het centrum van een sekte genaamd de Mandeeërs, en meer volwassen, streng en terughoudend dan zijn jongere en charismatische beschermeling Jezus.

Logos (2015), een roman van John Neeleman en uitgegeven door Homebound Publications, een kleine pers, en winnaar van een Independent Publisher Book Awards gouden medaille voor religieuze fictie en de Utah Book Award voor fictie, is een bildungsroman die het leven en de ontwikkeling volgt van de anonieme auteur van het oorspronkelijke evangelie. Jacob, een voormalige tempelpriester in Jeruzalem die berooid is geraakt door de Joodse oorlogen en de daaruit voortvloeiende vernietiging van zijn familie en cultuur, laat zich inspireren door zijn eigen autobiografie en de mythevorming van Paulus om het oorspronkelijke verhaal van de canonieke evangeliën te creëren.

Het evangelie volgens Lazarus (2019), een roman van Richard Zimler, breidt uit op het verhaal van Lazarus van Bethanië, die in het evangelie van Johannes uit de dood werd opgewekt. Volgens Zimler was een van de doelstellingen van zijn roman om de figuren uit het Nieuwe Testament terug te laten keren naar hun jodendom, dus in zijn verhaal wordt Jezus Yeshua ben Yosef genoemd en Lazarus Eliezer ben Natan. Jesjoea en Eliezer zijn beste vrienden vanaf hun kinderjaren, en Jesjoea wordt gekarakteriseerd als een Merkabah mysticus. De thema’s van het boek zijn onder andere hoe we omgaan met een verlies van geloof, de verschrikkelijke offers die we maken voor degenen die we liefhebben, de transcendente betekenis van Jesjoea’s missie, en hoe we verder gaan na het lijden van een schokkend trauma. In een recensie voor The Guardian noemde romanschrijver Peter Stanford het “een dappere en boeiende roman… een page-turner. Ik moest gewoon doorgaan tot het einde om te weten wat er in hemelsnaam zou gebeuren.”