De kunst van het krimpen van wol in Tirol - Robert W. Stolz

Een paar jaar geleden erfde mijn vrouw een trui van 100% Merinowol met een knoopsluiting van haar moeder, die hem van haar moeder had geërfd. Ondanks de ouderdom zag de trui er nog prima uit, want 100% wollen stof is zeer duurzaam en er was goed voor gezorgd. Toen mijn vrouw de trui vorige maand per ongeluk had gemengd met een lading wasgoed die op hoge temperatuur was gewassen en de trui maar half zo groot was geworden, was ze behoorlijk van streek. Ze schaamde zich zo erg dat ze zwoer dat ze haar moeder nooit zou vertellen wat ze met oma’s trui had gedaan. Maar toen ik naar onze 2-jarige dochter keek, realiseerde ik me dat deze trui nog een liedje te zingen had. Natuurlijk paste de trui haar perfect en omdat het toch mama’s trui was, was ze niet blijer dat ze hem kon dragen – elke dag.

Een gekrompen wollen kledingstuk, soms ten onrechte “gekookte wol” genoemd, was vroeger een zeer gewaardeerd kledingstuk in de Verenigde Staten en in andere koude klimaten. Maar toen de Amerikanen afgleed naar de “goedkoper is beter”-mentaliteit en praktisch al onze textiel in het buitenland lieten produceren, gingen kwaliteitsstoffen als deze verloren. Wol zelf is grotendeels vervangen door synthetische vezels op oliebasis, zoals nylon of polyester, niet omdat ze beter zijn, let wel, maar omdat ze goedkoper zijn.

Gelukkig is de kunst van het krimpen van wollen kleding niet helemaal verloren gegaan. In Oostenrijk, waar wij wonen en de winkels ook vol hangen met in Azië gemaakte kleding, is de kunst toch bewaard gebleven. En dat is niet verwonderlijk, want ze doen het hier al eeuwen. De naam voor deze kledingstukken is “Walk” (uitgesproken als Valk) en het verwijst specifiek naar gebreide wollen kledingstukken die krimpen door ze met warm water te wassen. Een proces dat in het Duits “Walken” heet. Gebreid betekent niet met de hand gebreid, maar dat ze gebreid zijn in tegenstelling tot geweven.

Het proces is iets gecompliceerder dan ze gewoon in de was te gooien, omdat de mate waarin een stof krimpt nogal onvoorspelbaar is. Zelfs schijnbaar identieke wollen stoffen kunnen onder dezelfde omstandigheden anders krimpen door verschillen in diameter en kroezing van de wolvezels. Wol is tenslotte een natuurlijke vezel en niet elk schaap kweekt dezelfde wol als het volgende. Hier is een stof voor en na het krimpen. Links is voor en rechts is na:

Om meer te weten te komen over “Walk” heb ik onlangs een bezoek gebracht aan “Tiroler Strick und Walk”, gelegen in, u raadt het al, Tirol, Oostenrijk. Diep verscholen in de Alpen wordt Tirol ook beschouwd als de bakermat van de Loden wollen stof, het broertje zo je wilt, van “Walk”. Het is ook een gekrompen wollen stof, maar anders dan “Walk” omdat het geweven is, en niet gebreid, waardoor het wat dichter en minder rekbaar is. In tegenstelling tot “Walk” wordt Loden gekrompen met een beetje zeep en urenlang schudden of zelfs slaan met houten hamers, wat naast het warme water de vezels samensmeedt. Het is geen wonder dat Tirol het thuis is van zoveel prachtige gekrompen wollen stoffen, als je het koude alpenklimaat en de overvloed aan schapen in aanmerking neemt. Hier ben ik met de CEO van “Tiroler Strick und Walk”, Herr Herbert Prösch, gevolgd door een paar van hun jassen uit 2016/17.

“Tiroler Strick und Walk” heeft de kunst van het krimpen van wollen stoffen tot kledingstukken geperfectioneerd sinds 1955, hoewel de traditie al uit de Middeleeuwen stamt. Ze gebruiken 100% wolgaren om warme, duurzame & stijlvolle jassen te maken, perfect voor het koude en/of natte Alpenklimaat. De reden waarom Oostenrijkers al sinds de Middeleeuwen “Walk” maken en dragen, is omdat het alle geweldige kwaliteiten van wol samenvoegt, een beetje zoals wol op steroïden. Hier wordt wat garen van de spoelen in de breimachine getrokken:

We weten al dat wollen stoffen vanuit functioneel en milieuoogpunt ongeëvenaard zijn. Niet alleen reguleren ze je temperatuur beter dan synthetische of plantaardige vezels vanwege hun isolerende vermogen, ze zijn ook nog eens helemaal groen, (biologisch, hernieuwbaar & duurzaam). Hun speciale isolerende vermogen komt van de kroezing in wolvezels en de microscopische schubben op de vezels die samen minuscule luchtzakjes creëren in de stof. De kroezing is de manier waarop de vezel zigzagt, in tegenstelling tot bijvoorbeeld nylon, dat recht en glad is. Wanneer van wol een “Walk” of een “Loden” stof wordt gemaakt, haken de schubben zich aan elkaar vast en verstrengelen de vezels zich door de plooiing. Hierdoor ontstaan miljoenen kleine luchtzakjes die de isolerende eigenschappen van wol versterken en de stof nog duurzamer en weerbestendiger maken. De schubben en de plooi zijn het resultaat van miljoenen jaren perfectioneren van een thermisch systeem door de natuur ten voordele van de schapen natuurlijk, maar handig dat wij er ook van kunnen profiteren.

Bij “Tiroler Strick und Walk” begint de lastige zaak van het maken van een gekrompen wollen kledingstuk met 100% scheerwol garen, en dat is waar de lastigheid vandaan komt. Zoals gezegd reageert niet elk wollen garen hetzelfde tijdens het krimpproces en kleine verschillen in krimp kunnen betekenen dat een kledingstuk te klein of te groot is. Bovendien zijn Oostenrijkers er erg op gebrand dat een kledingstuk goed past, dus er is geen tolerantie voor fouten. Dit betekent dat voor elke partij stof die op hun breimachines wordt gesponnen, een monster zorgvuldig moet worden gekrompen om te zien hoe het reageert. Hier is een afgewerkt jasje met een van de zijden voordat het gekrompen werd ernaast gehouden. Merk op hoeveel groter het is!

Na het breien van de stof tot de gewenste voorgekrompen maat zijn er twee manieren om verder te gaan. Laten we zeggen dat een jasje zes delen heeft die aan elkaar genaaid moeten worden. Elk deel wordt ongeveer 30% groter gemaakt dan de toekomstige gewenste maat, want dat is ongeveer hoeveel het zal krimpen. De vraag is, krimp je de zes afzonderlijke delen en naai je ze dan aan elkaar? Of naai je ze aan elkaar en krimp je het geheel?

Het is eigenlijk iets gemakkelijker om de stukken te krimpen en dan aan elkaar te naaien omdat je dan weet of ze goed gekrompen zijn, maar een jasje dat eerst aan elkaar genaaid en dan gekrompen wordt is wenselijker omdat de afzonderlijke stukken aan elkaar hechten zodat het lijkt alsof het één massief stuk is. In feite worden beide methoden toegepast, maar er is een premie voor die welke als een compleet kledingstuk zijn gekrompen. Onnodig te zeggen dat deze jassen in kleine hoeveelheden worden geproduceerd, zoals ambachtelijk bier en elk jaar wordt een nieuwe collectie ontworpen en gemaakt, dus als je er ooit een bezit, is de kans groot dat je nooit in dezelfde kamer zult zijn als iemand anders die hem draagt.

De herfstcollectie 2017 van Robert W. Stolz zal een selectie van “Tiroler Strick und Walk” jassen hebben die speciaal zijn gekozen voor wolliefhebbers in de Verenigde Staten.

Hieronder staan foto’s van mijn bezoek die enkele van de stappen van het maken van Walk-kledingstukken laten zien.

Kleurenpaletten voor verschillende wolsoorten

Een ontwerp van een trui dat tegen het eindproduct wordt gehouden. Elk stuk begint met een concept dat op papier is ontworpen.

Stoffenpatronen voor sommige jasjes

Dit is een staal van een gebreide stof die is gemaakt aan de hand van het patroon dat in de computer achter is geprogrammeerd. Van elke stof moet een monster worden gemaakt en op fouten worden gecontroleerd voordat er meer worden gemaakt.

Close up van het patroon van de stof zoals geprogrammeerd in de computer

Een papieren patroon van een stuk van een jas in de ontwerpfase.

Gebreide wollen stof in een ‘wasmachine’ die wordt gekrompen. Er wordt eigenlijk geen zeep gebruikt, dus het is niet echt wassen. Er wordt warm of koud water gebruikt, maar nooit heter dan 95 graden Fahrenheit.