Een heel vreemd ding over nationale vlaggen is hoe gelijkaardig ze zijn. Meer dan 75 procent van alle nationale vlaggen heeft de kleur rood, en meer dan 72 procent heeft de kleur wit. Maar liefst 30 nationale vlaggen hebben de kleurencombinatie rood, wit en blauw. Strepen, sterren en kruisen zijn heel gewoon. Er zijn geen regels, geen internationale bestuursorganen, die een land vertellen wat een vlag wel en niet mag zijn, en toch zijn alle vlaggen, op één na, rechthoeken. (Aangezien alle vierkanten rechthoeken zijn, zijn de vierkante vlaggen van Zwitserland en Vaticaanstad niet zo ongewoon als men zou denken). Die ene uitschieter is Nepal.*

De Nepalese vlag bestaat uit twee overlappende driehoeken, van verschillende afmetingen die met mathematische precisie zijn vastgesteld. Het is de enige vijfhoekige nationale vlag ter wereld. Andere landen zouden dit kunnen, maar doen het niet, en zullen het waarschijnlijk ook nooit doen. Hoe heeft dit kunnen gebeuren?

Nationale vlaggen zijn een recentere creatie dan je zou denken. Vóór de 17e eeuw was nationalisme voor de meeste mensen niet iets om aan mee te doen, omdat reizen tussen landen duur, moeizaam en zeldzaam was. Nationale identiteit was niet de belangrijkste identiteit; je was je meer bewust van een lokale gemeente of individuele heer. Een koning voerde misschien wel een vlag, maar dat was meer een soort wapenschild dat vaak veranderde als er een nieuwe regerende familie aan de macht kwam.

Behalve de koninklijke families, was de enige keer dat men zich echt moest identificeren als deel van een groter geheel, in de strijd. Vlaggen en vaandels werden gebruikt om militaire eenheden te identificeren, maar ze waren meestal specifiek voor het regiment of de groep soldaten en niet voor het land in zijn geheel. Dit alles begon te veranderen in het tijdperk van de zeilschepen, vooral rond het einde van de 18e eeuw. “Het komt voort uit de handel op schepen, die zich tussen verschillende plaatsen verplaatsten met het begin van de globalisering,” zegt Scot Guenter, professor aan de San Jose State University, senior fellow bij het Flag Research Center, en fervent vexillologist (dat is iemand die vlaggen bestudeert).

De meeste nationale vlaggen verschenen halverwege de jaren 1800, tegelijk met de opkomst van de natie als concept in plaats van alleen de plaats waar de koning heerste. Dit was de eerste keer dat nationale vlaggen buiten oorlogssituaties werden gevlagd, en binnen een jaar of honderd werden vlaggen vreemd genoeg homogeen van vorm. Het waren gewoon hulpmiddelen om de herkomst van een schip op afstand te herkennen, en een rechthoekige vlag is een ideale vorm om wind te vangen en strak te lijken, zodat mensen ver weg hem kunnen begrijpen.

Maar vlaggen waren niet altijd rechthoekig. Vlaggen met wimpels – taps toelopend en driehoekig, of soms gevorkt aan het uiteinde, en soms “pennons” genoemd – verschenen ook, vooral in Azië. Het waren echter de Europese landen die het tijdperk van de zeilschepen domineerden, die naar de Nieuwe Wereld zeilden en kolonies en handelsroutes stichtten, en hun vlaggen hadden de neiging rechthoekig te zijn, zodat tegen het midden van de 19e eeuw de meeste Aziatische landen hun vlaggen ook hadden veranderd om rechthoekig te zijn.

Nepal heeft dat nooit gedaan.

De Nepalese vlag is momenteel rood met een donkerblauwe rand, in de vorm van twee wimpels. De wimpels zijn niet even groot (de bovenste is kleiner) en ze overlappen elkaar in het midden. In de bovenste driehoek staat een witte gestileerde maan; in de onderste een witte zon.

“Niemand weet wie de vlag precies heeft gemaakt”, zegt Anil Pandey, de oprichter van de non-profitorganisatie Motherland Nepal. De geschiedenis van de vlag van Nepal is gekmakend vaag. Een reproductie van de vlag in een Frans boek uit 1928 toont een vlag die erg lijkt op wat vandaag wordt gebruikt, behalve met een groene rand in plaats van blauw en gezichten op zowel de zon als de maan. Kort daarna werd de kleur veranderd in blauw; ten tijde van de grondwet van het land, in 1962, waren de kleuren van de vlag stevig rood, wit en blauw. Het is onduidelijk hoe of waarom deze verandering plaatsvond.

Dayaram Shrestha, een vooraanstaand academicus en professor in Nepal, traceerde de geschiedenis van de vlag met dubbele wimpel terug tot de tijd van Koning Mandev, de laatste koning van de Lichhavi dynastie, ergens rond het jaar 450, maar documentatie is schaars. Vlaggen waren tot voor kort veranderlijk en werden niet echt belangrijk genoeg geacht om in detail te beschrijven.

Nepal werd verenigd tijdens het bewind van de Gorkha koning Prithivi Narayan Shah in het midden van de jaren 1700, en veel verslagen dateren de creatie van de dubbele wimpel, zon-en-maan vlag rond die tijd, of in het begin van de jaren 1800. Maar er zijn nog steeds geen historische reproducties van een vlag die herkenbaar is als de Nepalese vlag uit deze periode; het is waarschijnlijk dat een versie van de Nepalese vlag ergens in de jaren 1800 begon te worden gestandaardiseerd, maar niemand weet dat zeker. Dit is niet ongebruikelijk, qua timing; de late 19e en vroege 20e eeuw waren de decennia waarin de meeste moderne nationale vlaggen werden geformaliseerd.

De betekenissen van de zon en de maan zijn ook niet bekend, maar het is niet zozeer zo dat de specifieke betekenis verloren is gegaan, maar meer dat symbolen van nationale vlaggen de neiging hebben om in verschillende tijden verschillende dingen te vertegenwoordigen voor verschillende mensen – soms goed, soms slecht. Sommigen beweren dat de maan en de zon staan voor de Shahs en de Ranas, de twee machtigste heersende dynastieën van Nepal gedurende de laatste 500 jaar. Sommigen zeggen dat de maan en de zon staan voor trots en vrede. Of misschien voor permanentie: “Zolang we de zon en de maan hebben, zal Nepal er altijd zijn,” zegt Pandey. Deze zijn allemaal juist en ook geen van alle juist. “De vlag van Nepal betekent niet slechts één ding; de betekenis ervan zal in de loop van de tijd veranderen,” zegt Guenter.

Er is ook geopperd dat het ontwerp met de dubbele wimpel bedoeld is om de Himalaya na te bootsen. Zowel Guenter als Pandey wijzen dit af.

Nepal, samen met andere landen in de regio, waaronder buurland India, heeft altijd de voorkeur gegeven aan wimpelvlaggen boven rechthoekige vlaggen. “Er zijn andere vormen van wimpelvlaggen, die meestal worden gebruikt in hindoeïstische en boeddhistische tempels in Nepal,” zegt Biraj Bista, een voormalig politicus in Nepal. “De kleur van de vlag is vaak geel of oranje en er kan ‘OM’ geschreven staan in het midden van de vlag.” De dubbele wimpel is ongewoon maar niet ongehoord, en er zit geen bijzondere symboliek in. Het zijn gewoon twee wimpels.

Maar het specifieke ontwerp van de wimpels is iets anders. Bij het opstellen van de grondwet van het land in 1962 werd een hele sectie gewijd aan de precieze wiskundige verhoudingen van de vlag. Men tekende hem waarschijnlijk verkeerd, althans volgens de heersende macht. Het vereist een liniaal en veel geduld om hem correct te tekenen, maar de Nepalese grondwet is heel duidelijk over hoe hij precies moet worden samengesteld.

Dit document bracht ook een kleine verandering teweeg; vóór 1962 hadden de zon en de maan beide gezichten in zich. Nu niet meer. Niemand weet precies waarom.

De kleuren zijn ook interessant. Pandey legde uit dat de nationale kleur rood is, dat dit zou kunnen duiden op dapperheid terwijl het blauw staat voor vrede. Bista sloot zich hierbij aan en zei dat de rode kleur symbool staat voor de “heethoofdigheid” (zijn woord) van het Nepalese volk, en blauw voor vrede. Maar rood en blauw zijn ook veruit de meest populaire kleuren om op een nationale vlag te gebruiken. Wat stellen de rode en blauwe kleuren voor op de Amerikaanse vlag? Iets? Niets? (Ook dat weet niemand.)

Theoretisch zou elk land op elk moment kunnen besluiten zijn vlag te veranderen in iets niet-rechthoekigs. Maar zelfs landen met ongelooflijk eenvoudige vlaggen – Polen, meen je dat nou serieus – zouden daar moeite mee hebben. “Er is geen reden waarom andere landen dit niet zouden kunnen doen; het zou goed zijn voor de naamsbekendheid,” zegt Guenter. “Maar mensen hebben een band met de vlag.” Nationale vlaggen zijn vitale symbolen, zelfs als ze lelijk of saai zijn.

De Nepalese vlag zou vóór het tijdperk van de zeilschepen interessant en een beetje een buitenbeentje zijn geweest; er waren andere vlaggen met wimpels, maar dubbele wimpels waren zeldzaam. Nu is de Nepalese vlag echter iets totaal anders, totaal verschillend van enige andere nationale vlag. Guenter denkt dat het relatieve isolement van Nepal hier iets mee te maken heeft; in tegenstelling tot bijvoorbeeld de voormalige Sovjet-republieken heeft niemand Nepal ooit veroverd en hen een nieuwe vlag opgedrongen, en Nepal was niet echt een deelnemer aan het tijdperk van de zeevaart. De vlag heeft zich dus op natuurlijke wijze gevormd en is vervolgens een tijdje zo gebleven zonder inmenging van buitenaf.

Bij de grondwet van 1962 had Nepal nooit een bijzondere reden gehad om zijn vlag te veranderen, en plotseling was daar de gelegenheid toe. Maar er was geen echte reden om de vlag te veranderen, en tegen die tijd was het zowel duidelijk dat nationale vlaggen een belangrijk symbool zijn als dat de Nepalese vlag uniek is. Pandey, en ook enkele andere Nepalezen met wie ik sprak, vertelden me dat de vlag een echte bron van trots is voor Nepal. “De meeste mensen zijn er trots op dat ze zo’n unieke vlag hebben,” zegt Bista. “Persoonlijk zie ik het als een symbool van de eenheid in verscheidenheid die we in Nepal hebben.” Het is iets dat onmiddellijk een reactie uitlokt, iets dat op geen enkele andere plaats op aarde te vinden is.

*Correctie: We zeiden oorspronkelijk dat op drie na alle nationale vlaggen rechthoekig zijn. De vlaggen van Zwitserland en Vaticaanstad zijn vierkant. Maar vierkanten zijn, technisch gezien, rechthoeken.