In tegenstelling tot glazuur kan dentine gedemineraliseerd en gekleurd zijn voor histologisch onderzoek. Dentine bestaat uit microscopisch kleine kanaaltjes, dentinale tubuli genaamd, die vanuit de pulpa naar buiten uitstralen door het dentine naar het buitenste cementum of de glazuurrand. De dentinale tubuli strekken zich uit van de dentino-enamel junctie (DEJ) in het kroongebied, of dentinocementale junctie (DCJ) in het wortelgebied, tot aan de buitenwand van de pulpa. Van het buitenoppervlak van het dentine tot het gebied dat zich het dichtst bij de pulpa bevindt, volgen deze tubuli een S-vormig pad. De diameter en dichtheid van de tubuli zijn het grootst nabij de pulpa. Ze lopen taps toe van het binnenste naar het buitenste oppervlak en hebben een diameter van 2,5 μm bij de pulpa, 1,2 μm in het midden van het dentine, en 0,9 μm bij de dentino-glazuur overgang. Hun dichtheid is 59.000 tot 76.000 per vierkante millimeter in de buurt van de pulpa, terwijl de dichtheid slechts half zo groot is in de buurt van het glazuur. Binnen de tubuli bevindt zich een odontoblastproces, dat een verlengstuk is van een odontoblast, en dentinale vloeistof, die een mengsel bevat van albumine, transferrine, tenascine en proteoglycanen. Daarnaast zijn er vertakkende canaliculaire systemen die met elkaar in verbinding staan. Deze vertakkingen zijn ingedeeld naar grootte, waarbij de grote vertakkingen een diameter hebben van 500-1000 nm, de fijne van 300-700 nm en de microvertakkingen van minder dan 300 nm. De grote takken zijn de uiteinden van de tubuli. Ongeveer elke 1-2 μm zijn er fijne vertakkingen die onder een hoek van 45 graden van de dentinale tubuli divergeren. De microtubuli divergeren in hoeken van 90 graden. De dentinale tubuli bevatten de cytoplasmatische uitlopers van odontoblasten die ooit het dentine vormden en het in stand houden. De cellichamen van de odontoblasten liggen langs de binnenzijde van dentine tegen een laag predentine aan, waar zij ook de perifere begrenzing van de tandpulpa vormen. Door de dentinale tubuli heeft dentine een zekere mate van permeabiliteit, die het pijngevoel en de snelheid van tandbederf kan verhogen. De sterkst aangehangen theorie over dentinale overgevoeligheid suggereert dat deze het gevolg is van veranderingen in de dentinale vloeistof die met de processen gepaard gaan, een soort hydrodynamisch mechanisme.
Dentine is een botachtige matrix die poreus en geel gekleurd materiaal is. Het bestaat, naar gewicht, voor 72% uit anorganische materialen (voornamelijk hydroxylapatiet en wat niet-kristallijn amorf calciumfosfaat), 20% uit organische materialen (waarvan 90% collageen type 1 en de resterende 10% grondsubstantie, waaronder dentine-specifieke eiwitten), en 8% uit water (dat geadsorbeerd is aan het oppervlak van de mineralen of tussen de kristallen). Omdat het zachter is dan glazuur, gaat het sneller rotten en kunnen er ernstige gaatjes ontstaan als het niet goed wordt behandeld, maar door zijn elastische eigenschappen is het een goede steun voor het glazuur. Zijn flexibiliteit voorkomt dat het broze glazuur breekt.
In gebieden waar zowel primaire als secundaire mineralisatie is opgetreden met volledige kristallijne fusie, verschijnen deze als lichtere afgeronde gebieden op een gekleurd gedeelte van dentine en worden beschouwd als globulair dentine. De donkerder boogvormige gebieden op een gekleurd gedeelte van de dentine worden daarentegen beschouwd als interglobulaire dentine. In deze gebieden heeft alleen primaire mineralisatie plaatsgevonden binnen het predentine en zijn de dentine globules niet volledig gefuseerd. Interglobulaire dentine is dus iets minder gemineraliseerd dan globulaire dentine. Interglobulaire dentine komt vooral voor in coronale dentine, in de buurt van de dentinoenamel junctie (DEJ), en bij bepaalde tandheelkundige anomalieën, zoals bij dentinogenesis imperfecta.
Regionale variaties in dentine structuur en samenstellingEdit
De verschillende regio’s in dentine kunnen worden herkend aan de hand van hun structurele verschillen. De buitenste laag, bekend als de mantel dentine laag, wordt gevonden in de kroon van de tand. Zij kan worden herkend aan de aanwezigheid van verschillende kenmerken, waaronder collageenvezels die loodrecht op de glazuur-tandbeenverbinding staan en zij is iets minder gemineraliseerd (met ongeveer 5%, vergeleken met het glazuur. Het dentine mineraliseert in aanwezigheid van matrixblaasjes (“hydroxyapatiet-bevattende, met een membraan omhulde blaasjes die worden afgescheiden door odontoblasten, osteoblasten en sommige chondrocyten; er wordt aangenomen dat ze dienen als kernen voor het mineralisatieproces in dentine, bot en verkalkt kraakbeen”). De dentinale tubuli in dit gebied vertakken zich overvloedig.
In de tandwortel zijn er twee morfologisch te onderscheiden buitenlagen: de hyaliene laag aan de periferie van het dentine en de korrelige laag van Tomes daaronder. De granulaire laag heeft een donker, korrelig uiterlijk dat ontstaat door de vertakking en terugloop van dentinale tubuli in dit gebied. Dit uiterlijk, dat specifiek is voor dentine in de wortel, is mogelijk te wijten aan verschillen in de snelheid van vorming van coronaal en dentine in de wortel. De hyaliene laag, die een onduidelijke oorsprong heeft, is een heldere laag, in tegenstelling tot de granulaire laag, met een breedte tot 20μm. Het kan klinisch van betekenis zijn tijdens parodontale regeneratie.
Circumpulpaal dentine vormt het grootste deel van het dentine en is over het algemeen constant van structuur. Perifeer is te zien dat de mineralisatie onvolledig is, terwijl centraal het mineraliserende front doorgaat met mineraliseren.
De binnenste laag dentine staat bekend als predentine en is de initiële dentinematrix die wordt aangelegd voorafgaand aan de mineralisatie. Het kan worden onderscheiden door zijn bleke kleur wanneer gekleurd met hematoxyline en eosine. De aanwezigheid van odontoblastische processen maakt hier de secretie van matrixcomponenten mogelijk. Predentine kan 10-40μm breed zijn, afhankelijk van de snelheid van afzetting.