Meer nieuws uit: religie, sociologie

Als je blindelings gelooft in een van de 4.200 godsdiensten die er in de wereld bestaan, verdient uw geloof zeker een plaats in een van die 4200 hemelen die elkaar gewoonlijk tegenspreken. Duizenden jaren lang hebben miljoenen mensen geloofd in goden die nu niet eens meer worden herdacht. De mensen baden tot hen, richtten tempels voor hen op en doodden zelfs voor hen, maar vandaag de dag bestaan deze almachtige wezens niet. Toen bestonden ze ook niet, maar nu bestaan ze niet eens meer in het collectieve geheugen. Het zijn uitgestorven religies.

Een wandeling door ’s werelds grootste particuliere collectie manuscripten, met bijna 14.000 stukken die 5000 jaar oud zijn, zou de overtuigingen van elke gelovige aan het wankelen kunnen brengen. Het is de Schøyen-collectie, bijeengebracht in Oslo door de Noorse zakenman Martin Schøyen. In een van zijn manuscripten, een 4.400 jaar oud kleitablet, staat een compilatie van Sumerische goden: Enlil, Ninlil, Enki, Nergal, Hendursanga, Inanna-Zabalam, Ninebgal, Inanna, Utu, Nanna. Dat waren ze allemaal. Wetgeving werd in hun naam gemaakt. Hun verhalen, zoals die van alle goden, werden Waarheid komma voor komma en punt voor punt onthuld. En vandaag zijn ze niets.

Sumerisch, dat bloeide in wat nu Irak is, is niet de enige uitgestorven godsdienst die in de collectie Schøyen vertegenwoordigd is. Ook amuletten gewijd aan Enki, de god van het zoete water, waarin de Assyriërs 2800 jaar geleden geloofden, Egyptische papyri gewijd aan Osiris meer dan 3000 jaar geleden, bronzen spiegels met inscripties gewijd aan Etruskische goden en migraine-rituelen beoefend door Babylonische priesters 4 komen aan bod.000 jaar geleden.

Prehistorische dogma’s

Dit zijn vijf uitgestorven religies die nog in de collectie van de Noorse ondernemer zitten, maar het totale aantal ontbrekende dogma’s en evangeliën is niet te overzien. In feite is het niet eens zeker hoeveel verschillende geloofsovertuigingen er nog bestaan. “Het is veilig om te zeggen dat niemand precies weet hoeveel godsdiensten er zijn, hoewel de beste schatting 4200 is,” zegt de Amerikaanse filosoof Kenneth Shouler in zijn boek The Everything World’s Religions Book. Dit is hetzelfde cijfer dat wordt genoemd door Adherents.com, een website die gespecialiseerd is in het verzamelen van gegevens over de huidige religies. Honderden meer zouden zijn verdwenen, of zelfs duizenden, als we in aanmerking nemen dat veel paleoantropologen beweren dat andere mensensoorten, zoals de Neanderthalers, honderdduizenden jaren vóór de onze religieuze overtuigingen hadden. Fossiele botten blijven over van die soorten. Van hun religies zelfs dat niet.

De Amerikaanse professor Daniel Abrams haalde in 2011 de krantenkoppen, toen zijn team via wiskundige modellen de ondergang op middellange termijn voorspelde van religies in de negen landen die zij bestudeerden. Dat waren Australië, Oostenrijk, Canada, Tsjechië, Finland, Ierland, Nederland, Nieuw-Zeeland en Zwitserland, landen waar voor de afgelopen eeuw volkstellingsgegevens over religieuze gezindheid beschikbaar waren.

De stelling van Abrams, van de Northwestern University, en zijn collega’s was eenvoudig en was reeds toegepast om het tempo van het verdwijnen van minderheidstalen te berekenen. De wetenschappers gaan ervan uit dat een sociale groep met veel leden aantrekkelijker is voor een burger, en dat een sociale groep status en nut heeft. Zij stellen bijvoorbeeld dat het in Peru nuttiger kan zijn en een hogere status kan hebben om Spaans te spreken dan Quechua. Hetzelfde zou gelden voor religies in rijke landen, waar de kerken leeglopen. Uit een Eurobarometer van 2010 bleek dat 51% van de Europeanen in een god gelooft, nog eens 26% gelooft in een soort “geest of levenskracht” en 20% atheïst is. Het atheïsme is het hoogst in Frankrijk (40%), Tsjechië (37%) en Zweden (34%), maar blijft residueel in landen als Griekenland (4%) en Roemenië (1%).

Agoniseren?

“Feit is dat mensen zonder religieuze overtuiging overal ter wereld waar gegevens beschikbaar zijn, de snelst groeiende religieuze groep vormen. En de niet-gelovigen zijn op verschillende plaatsen al in de meerderheid. Ons model suggereert dat deze trend zich zal voortzetten,” legt Abrams uit.

Kan men berekenen hoeveel religies er in de loop van de geschiedenis zijn uitgestorven? “Het is een moeilijke vraag,” antwoordt Abrams. “Het moet mogelijk zijn om een ruwe schatting van de orde van grootte te krijgen. Het probleem is dat zelfs die schatting subjectief zou zijn, omdat er geen algemeen aanvaarde manier is om te bepalen of twee systemen voldoende elementen gemeen hebben om een enkele godsdienst te vormen,” zo kwalificeert hij. “Het lijkt veel op het proberen te tellen van het aantal soorten dat ooit op de planeet heeft geleefd, maar het is nog gecompliceerder.”

In zijn boek Breaking the Spell: Religion as a Natural Phenomenon pleit de Amerikaanse filosoof Daniel Dennett voor wetenschappelijk onderzoek naar religies en pogingen om hun toekomst te voorspellen. In een van zijn meest radicale hypotheses is het religieuze fenomeen al in zijn doodsstrijd. “In dit scenario zouden de grote wereldgodsdiensten, hoewel er enkele plaatselijke en tijdelijke manifestaties van heropleving kunnen zijn, of zelfs enkele gewelddadige catastrofen, spoedig uitsterven, net als honderden kleinere godsdiensten die vervagen voordat antropologen ze zelfs maar kunnen optekenen,” denkt Dennett, co-directeur van het Centrum voor Cognitieve Studies aan de Tufts Universiteit (VS), na. In dat extreme scenario “zullen onze kleinkinderen de transformatie meemaken van Vaticaanstad in het Europees Museum van het Rooms-katholicisme, en Mekka in Walt Disney’s Magisch Koninkrijk van Allah”.

Gerubriceerd onder: religie, sociologie