Dinosaurussen hebben een geduchte reputatie als het gaat om hun jachtcapaciteiten, maar minder als het gaat om hun intelligentie. Dit is deels te wijten aan het feit dat van veel soorten lang werd gedacht dat ze relatief kleine hersenen hadden, hun hoofden vol beschermend weefsel dat verondersteld werd weinig ruimte te laten voor grijze massa. Maar de recente ontdekking van het eerste geregistreerde gefossiliseerde hersenweefsel kan helpen dat beeld in twijfel te trekken.

De gefossiliseerde hersenen werden door een verzamelaar gevonden op een strand bij Bexhill in Sussex, Engeland. Het bewaart hersenweefsel van een grote plantenetende dinosaurus, vergelijkbaar met Iguanodon, een van de eerste dinosaurussoorten die werd geïdentificeerd. Het fossiel, dat werd gevonden tussen gesteenten die tijdens het vroege Krijt zo’n 133 m jaar geleden werden afgezet, is een endocast, gevormd doordat lagen sediment de schedel geleidelijk aan opvulden.

Endocast-fossielen zijn al eerder gevonden, maar wat ongewoon is aan dit specimen, is dat de buitenste millimeter van het hersenweefsel zelf gemineraliseerd was. Dit betekent dat het fossiel iets van de fijne structuur van de oorspronkelijke weefsels vastlegt. Door het fossiel met een rasterelektronenmicroscoop (een krachtige microscoop waarmee zeer kleine structuren kunnen worden gevisualiseerd) te bekijken, konden we deze structuur zeer gedetailleerd bestuderen.

Dit bracht bewijs aan het licht van de hersenvliezen van de dinosaurus, de taaie, collageenachtige buitenmembranen die de hoofdhersenen beschermen. Het toonde ook minuscule bloedvaten die als buisjes over het oppervlak van het specimen lopen. Er zijn zelfs aanwijzingen van dieper gelegen weefsels die mogelijk een deel van de hersenschors hebben gevormd, het functionele deel van de hersenen dat neuronen bevat.

Wij denken dat dit niveau van conservering mogelijk was omdat het hersenweefsel effectief werd ingemaakt voordat het gemineraliseerd werd, waarschijnlijk nadat de dinosaurus stierf in een zeer zuur en zuurstofarm waterlichaam. De zachte weefsels werden geconserveerd door fosfaat en ijzermineralen, en CT-scans (computertomografie) tonen aan dat het fossiel ook sediment bevat, evenals fragmenten van bladeren, twijgen en botten.

Al deze observaties samen scheppen een beeld van de dinosaurus die stierf in een goed begroeide, moerassige omgeving. Zijn kop werd waarschijnlijk begraven in het sediment van een rivier- of meerbedding, en door het gebrek aan zuurstof kon het hersenweefsel mineraliseren voordat het de kans kreeg te vergaan.

Hoewel het niet verbazend is te ontdekken dat dinosaurussen hersenen hadden, is het opmerkelijk dat deze weefsels zoveel miljoenen jaren bewaard kunnen blijven. Nu we weten dat dinosaurushersenen op deze manier bewaard kunnen blijven, kan dit tot verdere ontdekkingen leiden als wetenschappers in museumcollecties op zoek gaan naar andere specimens die op soortgelijke wijze bestudeerd kunnen worden.

Dinosauriërs met vogelhersenen

Dit specimen kan ook informatie onthullen over de grootte van dinosaurushersenen, die door sommige onderzoekers als een ruwe indicator van hun intelligentie wordt beschouwd. De hersenen van moderne reptielen zoals krokodillen zijn vaak omgeven door dikke beschermende weefsels. Onderzoekers hebben eerder gespeculeerd dat de hersenen van dinosauriërs vergelijkbaar kunnen zijn geweest, waarbij het eigenlijke hersenweefsel slechts de helft van het volume van de hersenpan vulde.

Maar het hersenfossiel lijkt aan te tonen dat bij Iguanodon de beschermende membranen in de buurt van 1 mm dik waren. Dit zou suggereren dat de hersenen van deze dinosaurus het grootste deel van de hersenpan vulden, meer zoals bij moderne vogels. Dat zou op zijn beurt kunnen betekenen dat Iguanodon een grotere intelligentie had dan hem tot nu toe werd toegedicht. Een “vogelbrein” hebben was misschien toch niet zo slecht. Een voorbehoud hierbij is dat tijdens het conserveringsproces, de zwaartekracht van de hersenen in de hersenen de beschermende weefsels kan hebben samengedrukt voordat ze werden bewaard, waardoor ze dunner lijken dan ze in werkelijkheid waren.

Voor deze bevinding kan worden bevestigd, zijn verder werk en meer specimens nodig. Maar hopelijk zal een grotere erkenning van het feit dat zulke delicate weefsels werkelijk in het fossielenbestand kunnen worden bewaard, leiden tot meer ontdekkingen die ons begrip van het gedrag en de fysiologie van dinosaurussen vooruithelpen.