Lezers die geïnteresseerd zijn in gezondheidsnieuws raken vaak in verwarring door tegenstrijdige informatie over hetzelfde onderwerp. Dit is niets nieuws, het is altijd al zo geweest in de wetenschap. Wat vandaag een dogma is, kan morgen achterhaald zijn, ook al heeft het ooit zijn wetenschappelijk bewijs gehad.
De resultaten van een middel, een behandeling, een voedingsstof, een diagnostische methode, enz. kunnen negatief of positief zijn, zodat de opeenstapeling van resultaten uiteindelijk in de ene of de andere richting gaat. Dit is de reden waarom er tegenwoordig een groot aantal meta-analyses wordt geproduceerd, studies waarin de geaccumuleerde resultaten worden geanalyseerd van een groot aantal onderzoekstudies die zijn geselecteerd volgens de criteria die de auteurs ervan hebben vastgesteld. En het is ook de reden waarom een groot aantal wetenschappelijke studies eindigt met de mededeling dat er meer onderzoek nodig is naar het onderwerp in kwestie om onze kennis verder te vergroten.
Zelfs gezondheidswerkers ontvangen dagelijks tegenstrijdige informatie over handelingen die we uitvoeren
Het is gebruikelijk om schokkende koppen te lezen (“de zwendel van…”, “de leugen van…”) en interpretaties die vaak niet overeenkomen met de werkelijkheid van het oorspronkelijke artikel. Over het algemeen verwijzen deze tegengestelde nieuwsberichten eerder naar studies met negatieve resultaten dan naar die met positieve resultaten.
De controverse in detail
Een recente studie over de consumptie van omega 3 is gepubliceerd en in talrijke algemene media aangehaald met wisselend succes. Dit is het werk dat wordt gepresenteerd in de prestigieuze “Cochrane Library”, een belangrijke verzameling van onafhankelijke, kwalitatief hoogwaardige studies over gezondheidskwesties. De wetenschappelijke literatuur over de effecten van omega-3 vetzuren op de gezondheid is enorm en toont in de meeste gevallen gunstige resultaten aan op de cardiovasculaire gezondheid en er zijn zelfs richtlijnen, protocollen, die een verhoging van hun inname aanbevelen. In essentie is het doel van de studie na te gaan of het nuttig is de inname van omega-3-vetzuren, hetzij uit planten (ALA), uit vis (EPA en DHA) of uit supplementen, te verhogen bij de primaire en secundaire preventie van hart- en vaatziekten, plasmalipidengehalten, adipositas en sterfte door alle oorzaken.
Daartoe hebben de auteurs uitgebreid gezocht naar papers over het onderwerp en gerandomiseerde, dubbelblinde, gecontroleerde studies (RCT’s) met een duur van ten minste 12 maanden geselecteerd die de resultaten vergeleken tussen mensen die het advies hadden gekregen om meer omega-3-voedingsmiddelen te nemen of ze aan te vullen en mensen die geen omega-3-supplementen namen of niet bijzonder geïnteresseerd waren in het verhogen ervan in hun voeding.
79 studies met in totaal 112.059 deelnemers werden geselecteerd, maar slechts 25 van de 79 studies werden geacht een laag risico op vertekening te hebben, zodat het werkelijke aantal deelnemers aan de studie met ten minste tweederde werd verminderd, dus ongeveer 30.000 tot 40.000 deelnemers die gedurende 12 tot 72 maanden werden gevolgd.
De auteurs concluderen dat hun studie de grootste systematische analyse tot op heden is van het effect van omega-3 op de cardiovasculaire gezondheid, en concluderen dat een verhoogde inname van omega-3 weinig of geen effect heeft op sterfte of cardiovasculaire gezondheid en dat eerdere studies die de voordelen van omega-3 bepleiten, onbetrouwbaar zijn.
Onderscheid maken
Ook lezers die geïnteresseerd zijn in gezondheidskwesties en al bekend zijn met de voordelen van het eten van meer vette vis of zelfs het nemen van een supplement, zullen onthutst zijn als ze de conclusies van deze studie in een generalistisch medium lezen met de interpretatie van de auteur van het artikel. Maar voelt u zich niet alleen, ook wij gezondheidswerkers krijgen vaak tegenstrijdige informatie over talrijke handelingen die wij dagelijks verrichten, of het nu gaat om diagnostische of therapeutische handelingen of om eenvoudige adviezen die wij onze patiënten geven. Wetenschap is zo. Zo heb ik de laatste dagen, zonder in detail te treden, de aanbeveling van de AAFP (American Academy of Family Physicians) gelezen om de routinecytologie bij de jaarlijkse gynaecologische controle bij gezonde vrouwen stop te zetten of af te zien van het advies aan patiënten met diabetes type 2 om hun dagelijkse glucosespiegel te meten. Een ander recent voorbeeld is dat het innemen van lage doses baby-aspirine geen cardioprotectief effect heeft bij mensen boven de 75 kg. Hoe dan ook, zoals u zich kunt voorstellen, is het belangrijk op de hoogte te blijven van wat nieuw is in de wetenschap, maar we kunnen onze houding niet dagelijks veranderen, vooral wanneer een artikel dat A zegt, wordt gevolgd door een ander dat B zegt.
Wetenschappelijk nieuws vereist een kritische houding van de lezer, vooral wanneer men geconfronteerd wordt met categorische krantenkoppen
Terugkomend op het onderwerp omega-3 dat ons interesseert, wil ik nog een andere studie vermelden die in dezelfde maand als de vorige werd gepubliceerd in het Journal of Internal Medicine, over niet minder dan 421.000 deelnemers (geen 30.000 of 40.000) die gedurende 16 jaar werden bestudeerd! (niet 12 tot 72 maanden). De conclusie van deze studie is het tegenovergestelde van de vorige; de inname van omega-3 werd in verband gebracht met een significante vermindering van de mortaliteit door alle oorzaken, hart- en vaatziekten, kanker, ademhalingsproblemen en leveraandoeningen. Bovendien blijkt bij vergelijking van de gemiddelde dagelijks ingenomen hoeveelheid omega-3 dat hoe hoger de inname, hoe groter de vermindering van de cardiovasculaire mortaliteit. Twee gelijktijdig gepubliceerde artikelen over hetzelfde onderwerp met radicaal tegengestelde resultaten. De studie die de pagina’s van de mainstream-pers vulde, was echter die met negatieve resultaten…
Waarom is de eerste studie dan in tegenspraak met de algemene trend in de wetenschap over dit onderwerp? Gelukkig kennen de meeste wetenschappelijke studies replicaties en tegenreplicaties en dat is de grootheid van kennis, studie en de vorming van eigen criteria mede gebaseerd op klinische ervaring.
In de eerste meta-analyse werden 54 van de 79 aanvankelijk geselecteerde studies terzijde geschoven wegens gebrek aan betrouwbaarheid en omdat zij volgens de criteria van de auteurs vertekend zouden kunnen zijn. Uiteraard worden de 54 verworpen studies gepubliceerd in wetenschappelijke tijdschriften die een filter van arbitrage, van validatie, bekend als “peer review”, hebben gepasseerd. Het criterium om deze 54 studies buiten beschouwing te laten is dus, zonder in te gaan op hun geschiktheid, arbitrair van de kant van de auteurs. Anderzijds worden in deze eerste meta-analyse studies gemengd waarin de inname van omega-3 afkomstig is van vis, planten of supplementen van uiteenlopende zuiverheid en, wat het belangrijkst is, in onbekende doses. Bovendien zijn de omega-3-bloedspiegels (omega-3-index) of de omega-6/ omega-3-verhouding die de deelnemers aan de studie hebben bereikt, ongeacht of zij die innamen of niet, onbekend. Het is dus niet zeker dat degenen die omega-3 innamen dit deden in een minimale effectieve hoeveelheid, wat bekend staat als de dosis-effect relatie. Ten slotte bedroeg de gemiddelde duur van de eerste meta-analyse tussen 1 en 6 jaar (de meerderheid van de 25 geselecteerde studies duurde tussen 1 en 2 jaar), wat een te korte periode is om conclusies te trekken over het ontstekingsremmende effect dat omega-3’s door de aanmaak van resolvines hebben op chronische ziekten en de mortaliteit ervan.
In conclusie, in de wetenschap, zoals in andere kennisgebieden, vereist het lezen van elk nieuws een zekere mate van kritische houding, vooral tegenover korte en categorische koppen.