Existentiële angst komt niet alleen voort uit het menselijk onvermogen om in de wereld te denken, te voelen en te handelen of om liefde voor het leven te ervaren, maar ook uit de angst voor het mogelijke niet-bestaan en/of de dood. Het kan eenzaam, isolerend en ronduit beangstigend zijn als het eigen bestaan in twijfel wordt getrokken.

De psycholoog Carl Jung en de filosoof Jean-Paul Sartre hadden vergelijkbare gedachten over existentiële angst in die zin dat beiden zich richtten op het bereiken van een zinvol bestaan door de ontwikkeling van innerlijke hulpbronnen, creatieve uitoefening van vrijheid, en het overwinnen van zelfbedrog. In essentie voelen mensen die existentiële angst ervaren zich verloren, denken ze dat ze een doelloos bestaan hebben, en geloven ze dat ze door het leven in de steek zijn gelaten.

Heb je je ooit afgevraagd waar het leven eigenlijk om draait? Waarom je hier bent? Wat je doel is? Heeft uw leven zin? Heb je je ooit afgevraagd: “Wie ben ik?” Deze vragen zijn door de eeuwen heen gesteld door filosofen, theologen, psychologen, spiritualisten, en anderen.

Het leven zit vol onbeantwoorde vragen, vooral nu we midden in een wereldwijde coronavirus pandemie zitten. En net als bij degenen die het “onbekende” vrezen, kan het niet weten van de antwoorden op de moeilijkste vragen van het leven behoorlijk verontrustend zijn.

Onze hersenen houden van complete beelden en gedachten en zullen het “gat” opvullen als iets onvolledig lijkt. Als het geen antwoord heeft, zal het er een verzinnen. Voor mensen met angst kan het niet hebben van een duidelijk en zelfverzekerd antwoord op de vragen van het leven hen onaangename gedachten bezorgen die “catastroferend” van aard zijn. Als ze niet weten wat er om de hoek, zullen ze “verzinnen” een catastrofale gebeurtenis, die naar alle waarschijnlijkheid zal verhogen hun angst.

Mindfulness leert ons om aanwezig te zijn in het moment-niet in het verleden, en niet de in de toekomst. Als we kunnen blijven gericht op het heden en een onaangename gebeurtenis gebeurt, kunnen we er iets aan doen.

Vele mensen klagen over het verleden en wat ze wel of niet hadden moeten doen, terwijl anderen zich zorgen maken over de toekomst en leven in een wat-als wereld. Sommigen vrezen het onbekende en maken zich grote zorgen als zij bedenken hoe weinig controle zij over hun leven menen te hebben. En sommige mensen voelen zich hulpeloos en hebben het absurde idee dat anderen hen door hun leven moeten leiden en de moeilijke vragen voor hen moeten beantwoorden.

Ik heb het altijd interessant gevonden hoe wij, als mensen, niet kunnen weten waar we vandaan komen en waar we heen zullen gaan, maar we hebben wel het vermogen om deze vragen te stellen. Andere soorten lijken tevreden te zijn met gewoon “zijn”, maar als mensen zijn we in staat om te vragen “Waarom?” Hier komt de “angst” om de hoek kijken van mensen die het gevoel hebben dat hun leven geen duidelijke betekenis en geen gerechtvaardigd doel heeft.

In hoofdstuk 1,* sprak ik over mijn eigen zoektocht naar betekenis en hoe ik me in dat proces alleen voelde. Ik wist dat er meer in het leven moest zijn dan alleen maar door te gaan met de bewegingen en te wachten tot er iets zou gebeuren.

Ik heb geleerd dat we lang kunnen wachten op belangrijke verandering. Om voor mij een zinvol bestaan te creëren, moest ik mijn angsten onder ogen zien en me in de wereld wagen om zinvolle ervaringen op te doen.

Ik herinner me al die jaren geleden hoe mijn therapeut uitlegde dat wanneer de pijn van het niet veranderen groter wordt dan de verandering zelf, we in staat zijn om een stap voorwaarts te zetten. Ik ben die woorden nooit vergeten, want ze bleken waar te zijn. En ik vertel dit vaak in mijn privé-praktijk.

Wat Therapie Kan Doen

Therapie wordt door verschillende mensen verschillend bekeken. Sommigen komen om te “luchten” over problemen op het werk of thuis of om te praten over hun minder-dan-bevredigende huwelijken en problemen met hun kinderen. Sommigen zoeken hulp bij hun angsten, depressies en andere stoornissen. Zij komen ook om te praten over hun eigen verslaving of die van een geliefde, om problemen van bejaarde ouders of broers of zussen te bespreken, en vele andere concrete zaken die kwantificeerbare resultaten kunnen opleveren.

En dan zijn er nog de kwesties die we in dit hoofdstuk hebben onderzocht – de kwesties van je verloren voelen, verward zijn, geen zin of doel in het leven hebben, en je afvragen wie de persoon in de spiegel is.

Niet alle therapeuten zijn gekwalificeerd of willen zelfs maar op dit gebied werken. Anderen, zoals ik, voelen diepe voldoening als ze weten dat een cliënt de diepere, meer spirituele kant van het leven wil verkennen. Het is niet leuk om richtingloos te zijn of het gevoel te hebben dat er geen doel in het leven is, en velen kiezen ervoor om zich onder te dompelen in alcohol en drugs om de pijn te stillen of om de leegte in hun ziel te vullen.

Ontdekken van ons doel

Over de vraag of het leven zin of doel heeft en of we onszelf zelfs volledig kunnen “leren kennen”, kan op verschillende manieren worden nagedacht. In de macro, of grotere, zin, komen de vragen die we hebben onderzocht voort uit het eeuwenoude denken op een massale “alles” schaal. “Waarom zijn we hier?” en “Wat is mijn doel in het leven?” De grote existentiële theoreticus Victor Frankl zei ooit: “Zij die een ‘waarom’ hebben om te leven, kunnen elke ‘hoe’ verdragen.”

Voor velen zijn deze vragen gewoon te onbegrijpelijk om zelfs maar te proberen te beantwoorden. Sommigen proberen echter het doel op microniveau, of compacter, te zien en breken de antwoorden op in hapklare brokken.

Mensen zullen melden dat hun doel in het leven is om voor hun kinderen te zorgen. Anderen vinden betekenis in het zijn van een liefhebbende echtgenote of echtgenoot en misschien een goede zoon of dochter. Sommigen vinden hun doel in hun religie of geloof. Leraren vinden een doel in het onderwijzen van hun leerlingen. En professionals in de gezondheidszorg, zoals artsen, maatschappelijk werkers, verpleegkundigen en anderen voelen zich geroepen om mensen in nood te helpen. Ik weet dat ik dat doe.

Zoals met andere taken, geloof ik dat het aan een ieder van ons is om de verantwoordelijkheid te nemen om een doel in het leven te vinden. En we moeten introspectief genoeg zijn om diep in onszelf te kijken om te zien wie daar is.

Iemand vroeg me eens wat ik dacht dat de zin van het leven was. Ik weet niet zeker waarom ze dachten dat ik het antwoord zou hebben, maar na enig nadenken kwam ik op de proppen met: “De zin van het leven is het zoeken naar de zin van het leven op onze individuele reizen.” Misschien voelt dat niet bevredigend, maar ik geloof dat het een noodzakelijke last legt op iedereen afzonderlijk, waardoor sommige mensen zich in sommige gevallen alleen kunnen voelen in dit proces.

Hoe het niet kennen van je doel angst kan veroorzaken

Het nemen van verantwoordelijkheid voor ons denken, gedrag en gevoelens kan bij iedereen angst opwekken. Niet alleen dat, maar als we onze angsten extrapoleren tot de nulde graad, komen we bij de grootste angst van de meeste mensen – de dood. Laten we dit onderzoeken in een serie vragen en antwoorden:

Vraag: “Wie bent u?”

Antwoord: “Ik weet het niet.”

Vraag: “Waar ben je het meest bang voor, als je niet weet wie je bent?”

Antwoord: “Ik ben bang dat ik de persoon in mij niet ken.”

Vraag: “Dus wat als je de persoon in jou niet leert kennen?”

Antwoord: “Als ik niet weet wie ik ben, weet ik misschien ook niet wat ik wil in het leven.”

Vraag: “Als je niet weet wat je wilt in het leven, hoe is dat een probleem?”

Antwoord: “Als ik niet weet wat ik wil, hoe moet ik dan mijn leven leiden?”

Vraag: “Als je niet weet hoe je je leven moet leven, wat maakt dat dan een probleem?”

Antwoord: “Als ik niet weet hoe ik mijn leven moet leiden, kan ik net zo goed elke dag en nacht in mijn kamer zitten niksen.”

Vraag: “Als je je elke dag en nacht in je kamer afzonderde en niets deed, wat zou dat betekenen?”

Antwoord: “Ik zou het leven niet leven en ik zou sterven.”

Dus het niet weten, als het zover wordt gebracht als het kan gaan, kan voor sommigen de angst voor de dood betekenen. In dit geval zijn de gedachten en emoties van een persoon ver verwijderd van de oorspronkelijke vraag, en het vergt wat hakken van vraag naar vraag om te komen tot hoe de persoon zich werkelijk voelt. Of het nu gaat om onbeantwoorde vragen over ons bestaan, doel of betekenis, angst en de angst voor de dood kunnen voortdurend op de achtergrond van iemands geest spelen.

Dit is geen manier om door het leven te gaan. Veel mensen worstelen met de vragen die in dit hoofdstuk worden geschetst, terwijl anderen te zeer zijn afgeleid om er zelfs maar over na te denken. Eigenlijk kunnen de realiteit, angst voor het onbekende, en het niet weten van ons uiteindelijke doel iemand in de weg staan bij het niet waarmaken van zijn potentieel in het leven.

Een therapeut kan mensen met existentiële angst helpen te kijken naar alle waarde die ze hebben en die het leven de moeite waard maakt, zelfs zonder alle antwoorden te hebben. Iemand kan het gevoel hebben dat het chocolade-ijshoorntje dat hij aan het eten is, op dat moment zin en doel brengt. Misschien gaf het geen antwoord op de grote mysteries van het leven, maar het was op dat moment goed genoeg.

Ik heb geworsteld met het vinden van een geschikte plaats om mijn gedachten te delen over hoe ik de manier zie waarop ons leven zich ontvouwt. Ik denk dat dit een goede plaats is om een analogie te delen die ik over het leven heb ontwikkeld:

Het leven is als een flipperkast. Net als een flipperkast denderen we het leven in, niet wetend waar we heengaan of welke uitdagingen ons te wachten staan. Als ons flipperkast-zelf komen we in contact met een bumper, die een persoon of gebeurtenis kan symboliseren, en vliegen in een andere richting om vervolgens een andere bumper-achtige persoon of gebeurtenis te raken en weer een andere kant op te gaan. Omdat we de toekomst van onze flipperkast-zelf niet kunnen voorspellen, heeft elke interactie het potentieel om ons in een nieuwe en opwindende richting te sturen.

Het punt hier is dat we nooit weten wie of wat ons zal veranderen, ons zal doen schakelen, of ons op een nieuw pad zal duwen, maar we moeten klaar zijn om die veranderingen onderweg te omarmen en erkennen dat elke “bumper” ons leven voor altijd aanzienlijk kan beïnvloeden.

*Dit bericht is overgenomen uit hoofdstuk 13 in het boek, When to Call a Therapist door Robert C. Ciampi, LCSW.