Alan Mikhail, hoogleraar geschiedenis en voorzitter van de afdeling geschiedenis, heeft ons begrip van het verleden vergroot door zijn vorige drie prijswinnende boeken over de geschiedenis van het Midden-Oosten. In zijn recente boek, God’s Shadow (Liveright, 2020), biedt hij een nieuwe geschiedenis van de moderne wereld aan de hand van de dramatische biografie van Sultan Selim I (1470-1520) en zijn Ottomaanse Rijk. Het MacMillan Center sprak onlangs met professor Mikhail over het revisionistische verslag dat hij in God’s Shadow optekent.
Q: Waarom wilde u dit boek schrijven?
AM: Ik wilde een vollediger verslag geven van onze wereld, van hoe de laatste 500 jaar geschiedenis het heden hebben gevormd. Als men in 1500 aan een politieke of religieuze leider, van Europa tot China, zou vragen om de belangrijkste geopolitieke machten van dat moment op te sommen, dan zou het Osmaanse Rijk bovenaan of bijna bovenaan staan. Toch wordt het Ottomaanse Rijk zelden genoemd in de geschiedenissen over hoe onze wereld is ontstaan. Mijn boek geeft de Osmanen hun rechtmatige plaats terug, door te focussen op het leven en de tijd van een centrale figuur in de geschiedenis van het rijk, zijn negende leider, Sultan Selim I. God’s Shadow biedt een compleet nieuwe geschiedenis van de moderne wereld.
In de Verenigde Staten begrijpen we dat de geschiedenissen die ons hebben gevormd, hoe omstreden en onvolledig ook, afkomstig zijn uit Europa, inheems Amerika en Afrika. Een deel van het argument van mijn boek is dat de Osmanen en de islam al deze culturen en geschiedenissen hebben gevormd en dat we daarom, om de geschiedenis van Amerika volledig en nauwkeurig te begrijpen, ook deze andere geschiedenissen moeten begrijpen.
Q: Dit is een gewaagd argument: dat het Osmaanse Rijk en de moslimwereld aan de basis liggen van de belangrijkste gebeurtenissen in de moderne geschiedenis die onze wereld hebben gevormd. Uw betoog is echter overtuigend. Waarom is dit perspectief zo lang over het hoofd gezien?
AM: De politieke en militaire botsingen tussen het Christendom en de Islam en hun vele meer positieve en alledaagse interacties vormden eeuwenlang een belangrijke geopolitieke kracht van de Oude Wereld. Ten minste sinds de Industriële Revolutie en de zogenaamde glorie van de negentiende eeuw hebben historici echter een mythe geschapen over “de opkomst van het westen” die op de een of andere manier helemaal teruggaat tot 1492. Deze fantastische geschiedenis verdoezelt niet alleen de diepe scheuren in het vroegmoderne Europa, maar verhult ook het feit dat het Ottomaanse Rijk de wereld eeuwenlang angst inboezemde voordat het zijn denigrerende negentiende-eeuwse bijnaam “de zieke man van Europa” kreeg. Sinds de negentiende eeuw is het idee van het westen inderdaad gaan berusten op de afwezigheid van de islam. Europa, en daarna Amerika, hebben deze belangrijkste historische vijand overwonnen, zo gaat het verhaal, om de wereld vooruit te helpen. Dit is allemaal historische absurditeit. Zoals mijn boek aantoont, hebben Europa en de moslimwereld nooit niet met elkaar te maken gehad. Moslims dreven Europa naar de Nieuwe Wereld, staken de Atlantische Oceaan over in de Spaanse verbeelding om de vroege geschiedenis van de Europese kolonisatie van de Amerika’s vorm te geven, en hielpen bij de geboorte van het protestantisme. Zelfs toen sommige Europeanen probeerden om de Islam van hun continent, weg van Amerika, en uit hun historische verhalen over de moderne wereld te houden, is de Islam altijd een aanwezige vormende kracht geweest.
Q: Hoe beïnvloedt het marginaliseren of uitwissen van Moslims en hun bijdragen aan de wereldgeschiedenis en ontwikkeling onze wereld vandaag?
AM: Moslims uit de grote historische gebeurtenissen van de laatste vijf eeuwen snijden snijdt hen uit ons begrip van hoe we tot onze moderne wereld zijn gekomen. In plaats van de Islam te zien als de integrale en constructieve kracht die het was, zien wij het als buitenstaander, ander, vijand. Als wij ten onrechte begrijpen dat moslims altijd buiten onze geschiedenis hebben gestaan, wordt het gemakkelijker om hen buiten ons heden te houden en wordt het moeilijker voor ons om moslims in Amerika en Europa te integreren. Dus, door de geschiedenis van de Islam terug te weven in de gebeurtenissen en geschiedenissen die we gewoonlijk begrijpen als “onze geschiedenis”, hoop ik dat mijn boek enige grond kan bieden voor een meer inclusief heden.
Q: Waar komt de titel God’s Shadow vandaan?
AM: “God’s Shadow on Earth” was de bijnaam van de hoofdpersoon van het boek, Sultan Selim. Het wijst op zijn centrale rol in de wereldgeschiedenis, met zijn leven dat een van de meest belangrijke halve eeuwen ooit omspande. Selim werd geboren in 1470, als vierde zoon van een sultan. Hij had nooit de voorkeur gekregen om zijn vader op te volgen en het beste waarop hij had kunnen hopen was een leven van vrije tijd en comfort. Op zijn zeventiende werd hij gouverneur van Trabzon, een grensstad aan de Zwarte Zee, zo ver weg van de Osmaanse hoofdstad als maar mogelijk was. Hij maakte van deze zwakke positie echter een voordeel door zijn militaire macht te gebruiken tegen de vele vijanden van het rijk aan de oostgrens. Vervolgens was hij zijn oudere broers te slim af om de troon te bemachtigen en dwong hun vader af te treden. Als sultan breidde hij het rijk meer uit dan enige andere leider voor hem en gaf het rijk de vorm die het tot het einde in de twintigste eeuw zou behouden. Selim stierf vijfhonderd jaar geleden in september 1520.
Selim kan vele primeurs claimen. Hij was de eerste sultan die regeerde over een Osmaans rijk op drie continenten, één met een meerderheid van de moslimbevolking. Hij was de eerste Osmaan die zowel de titel van sultan als die van kalief voerde. Hij was een van de eerste niet eerstgeboren zonen die sultan werd, de eerste die zelf maar één zoon had (de bekende Suleyman de Magnifieke), en de eerste die een zittende sultan afzette.
Q: Welke bronnen heb je gebruikt om het verhaal van Selim te onderzoeken?
AM: Gezien Selim’s wereldwijde invloed, komen de bronnen over zijn leven uit de hele wereld. Ik putte uit Turks, Arabisch, Spaans, Italiaans en Frans materiaal. Natuurlijk waren de Turkse bronnen onmisbaar om het leven van Selim en de ingewikkelde geschiedenis van zijn rijk te beschrijven. Arabische verslagen over Selim’s opmars naar Damascus en Cairo bleken ook van cruciaal belang. Evenals Europese bronnen. Het is opmerkelijk hoeveel Europeanen en anderen over het Ottomaanse Rijk schreven, veel meer dan over de Amerika’s bijvoorbeeld. De Spaanse Karel V bijvoorbeeld – de leider die het meest verantwoordelijk was voor de enorme expansie van zijn rijk in de Nieuwe Wereld – repte in zijn memoires met geen woord over de Amerika’s. Wat hem bezighield waren de Ottomaanse opmars in Europa en de vrees voor de groeiende zwakte van het christendom ten opzichte van de islam. Evenzo produceerde het zestiende-eeuwse Frankrijk twee keer zoveel boeken over de Islam als over Amerika en Afrika samen. In totaal publiceerde Europa tussen 1480 en 1609 vier keer zoveel boeken over de Osmanen en de islam als over Amerika.
Q: Selim’s moeder Gülbahar schijnt de sleutel tot zijn succes te zijn geweest. Was dit typerend voor de Ottomaanse sultans en hun familierollen?
AM: Ja. Binnen de Ottomaanse koninklijke familie was de moeder van iedere sultan een concubine. Sultans kozen er bijna altijd voor hun erfgenamen voort te brengen met concubines in plaats van met echtgenotes. Daarom was de moeder van elke sultan in 600 jaar Osmaanse geschiedenis technisch gezien een slavin, hoewel haar kinderen vrij werden geboren. Ondanks hun onderworpen status bekleedden deze moeders van prinsen belangrijke posities in de politiek van de Ottomaanse dynastie. Zodra een concubine een zoon baarde, beëindigden zij en de sultan de seksuele betrekkingen. De Ottomaanse formule was: één vrouw, één zoon. Niet alleen zorgde dit systeem voor een snelle productie van zonen, maar het zorgde er ook voor dat de koninklijke moeders de beschermvrouwen werden van de toekomst van hun prins. In de bloedige wereld van de Ottomaanse erfopvolging stonden de prinsen tegenover elkaar en hadden zij dus een ondersteunende entourage nodig, eerst om hen te beschermen en vervolgens om hen te helpen zich naar de troon te manoeuvreren. De moeders van de prinsen waren de belangrijkste strategen in deze keizerlijke politiek. De motieven voor een moeder waren duidelijk: als haar prins slaagde, zou zij ook slagen, tot groot voordeel van beiden.
Dus toen Selim als tiener gouverneur van Trabzon werd, ging zijn moeder Gülbahar met hem mee, en gedurende vele jaren toen hij volwassen werd, bestuurde zij de stad zelf. Dit soort dingen herhaalde zich in het hele rijk. Vrouwen als Gülbahar hadden belang bij het succes van hun individuele zoon en beheersten een groot deel van de heerschappij over het Osmaanse rijk.
Q: Selim verdrievoudigde de omvang van het rijk tijdens zijn heerschappij – hoe kreeg hij het voor elkaar over zoveel land te heersen, met zo’n grote verscheidenheid aan mensen?
AM: Met de verovering van het Mamluk-rijk door Selim in 1517 kregen de Osmanen het hele Midden-Oosten en Noord-Afrika in handen, controle over het hele oostelijke Middellandse-Zeegebied en toegang tot de Indische Oceaan via de Rode Zee. Het maakte het rijk voor het eerst in meer dan tweehonderd jaar tot een islamitisch meerderheidsrijk. Voordien waren de meeste mensen onder Ottomaans bewind orthodoxe christenen. De Osmanen hadden dus een lange ervaring met het regeren als minderheid van moslims over een meerderheid van de niet-moslimbevolking. Toch vroegen de veroveringen van Selim om nieuwe vormen van bestuur. Nieuwe bevolkingsgroepen accepteerden de Osmaanse heerschappij omdat Selim grotendeels toestond dat eerdere praktijken in stand bleven. Zolang de mensen de soevereiniteit van het Osmaanse Rijk erkenden, mochten zij dezelfde belastingen betalen, dezelfde plaatselijke leiders behouden en hun manier van leven in stand houden. En de bevolking zag steeds meer de vele voordelen van de Osmaanse overheersing. Het keizerlijke rechtssysteem bood de mensen bijvoorbeeld een manier om geschillen te beslechten, eigendomstransacties vast te leggen en klachten bij het rijk in te dienen. Anders dan in het christelijke Europa konden minderheidsgroepen in het Osmaanse beleid hun eigen religieuze wetten toepassen, hun eigen godsdienst belijden en door het betalen van een belasting de militaire dienstplicht ontlopen. De Osmanen begrepen dat zij alleen succesvol konden regeren door hun onderdanen voor zich te winnen door hen de voordelen van het Osmaanse bewind te laten zien.
Q: U schrijft dat de Osmanen de reden zijn dat Columbus de Amerika’s ontdekte – hoe is dat zo gekomen?
AM: Columbus werd geboren in 1451, twee jaar voordat de Ottomanen Constantinopel veroverden. De botsing tussen het christendom en de Ottomanen en andere moslims was het grootste geopolitieke conflict in Columbus’ tijd en heeft zijn wereld meer gevormd dan welke andere kracht ook. Moslims vormden een spirituele uitdaging voor het christelijke wereldbeeld, een politieke rivaal voor grondgebied, en een economische tegenstander voor handelsroutes en markten. De Europeanen wendden zich tot de taal van de kruistocht om te proberen dit alles te overwinnen, in de overtuiging dat alleen een christelijke oorlog om de islam overal waar die bestond te verslaan, het Europese overwicht kon bewerkstelligen.
De katholieke verovering van Granada in 1492, waarmee een einde kwam aan meer dan zeven eeuwen islamitische heerschappij op het Iberisch schiereiland, versterkte het idee dat het christendom oprukte in de richting van de volledige vernietiging van de islam. Columbus’ reis naar het westen werd beschouwd als de volgende stap in deze oorlog. Zijn reizen waren in de kern een direct gevolg van de moslim-christelijke vijandigheden, een product van de Ottomaanse en Mamlukse controle over de handelsroutes naar het oosten en de confrontaties tussen de Ottomanen en Europa in de Middellandse Zee. Terwijl hij op volle zee westwaarts voer, was Columbus’ geest niet in beslag genomen door een seculiere ontdekkingsdrift of een berekenende commerciële visie. Meer dan wat ook zeilde hij naar het westen om een nieuw hoofdstuk te openen in de voortdurende kruistocht van het christendom tegen de islam. Hij stak de Atlantische Oceaan over om moslims te bestrijden.
Q: U beweert ook dat de Ottomanen de Protestantse Reformatie hielpen bewerkstelligen. Hoe?
AM: De territoriale expansie van Selim vormde een geestelijke uitdaging voor het christelijke Europa, dat toen een geordend continent was van kleine vorstendommen en kibbelende erfelijke stadstaten. Individueel, en zelfs samen, waren ze geen partij voor het reusachtige Moslimrijk. Op zoek naar een verklaring voor dit machtsonevenwicht vonden vele Europeanen niet alleen een antwoord in de politiek, maar ook in wat zij als hun morele tekortkomingen beschouwden. In een wereld waarin religie en politiek samenhingen, vertegenwoordigden tegenslagen het oordeel van God. Ottomaanse legers wekten zo bij christenen existentiële introspectie op, en legden zo een vruchtbare voedingsbodem voor kritiek op de vastgeroeste sociale, religieuze en politieke orde.
Verreweg de meest omvangrijke en consequente van deze kritieken kwam van de jonge Duitse katholieke priester Maarten Luther. Hij stelde dat de zwakte van het Christendom tegenover de Islam voortkwam uit de morele verdorvenheid van de Katholieke Kerk. God had de Ottomanen gezonden als een productief instrument, wat Luther Gods “zweepslag der ongerechtigheid” noemde, om de christenen van hun zonden te reinigen. Luther spoorde zijn geloofsgenoten aan om de lichamelijke pijn te omarmen die zou leiden tot geestelijke vernieuwing, want alleen degenen met gezuiverde zielen zouden de Islam op het slagveld kunnen verslaan. De Islam – altijd al een gruwel voor Luther – diende als een krachtig middel om het ergste kwaad van de kerk te bekritiseren. “De paus doodt de ziel,” schreef hij, “terwijl de Turk alleen het lichaam kan vernietigen.” De Ottomanen dienden niet alleen als ideologisch tegenwicht, maar bezorgden Luther ook tijd. Vanwege hun militaire mobilisaties ter verdediging tegen de Ottomanen, aarzelden de katholieke machten om een strijdmacht te sturen om deze vroege protestantse oprispingen de kop in te drukken. Hadden ze dat wel gedaan, wie weet of iemand van ons dan van Luther had gehoord.
Q: Een ontdekking van de Ottomanen die de meesten van ons dagelijks gebruiken is koffie. Hoe ontdekten ze dit gewas en beseften ze de waarde ervan?
AM: Dat klopt – we moeten allemaal een knipoog naar Selim geven als we elke ochtend opstaan! Selim’s nederlaag van het Mamluk Rijk in 1517 won hem Jemen. Koffie was vanuit Ethiopië naar Jemen gekomen en veroverde snel de grond en de markten van het Arabische schiereiland. Toen de soldaten van Selim er voor het eerst op stuitten, kauwden zij op de bessen van de plant en genoten zij van de verlevendigende eigenschappen. Het verspreidde zich al snel door hun gelederen. Dankzij de pas gesmede politieke en economische eenheid van Selim’s rijk, verspreidde de boon zich van Jemen via het Midden-Oosten, Noord-Afrika en uiteindelijk naar Oost-Europa en de Indische Oceaan. De vraag naar de aangename en verslavende eigenschappen van koffie steeg al snel over de hele wereld, waardoor het een van de eerste echt wereldwijde handelsgoederen in de geschiedenis werd. Jemen was eeuwenlang de hoeksteen van de koffiemarkt en produceerde bijna negentig procent van het wereldaanbod, voordat producenten in Amerika en Zuidoost-Azië het land voorbijstreefden. Het is geen wonder dat de Jemenitische havenstad Mokka zijn naam aan de drank ontleende.
Q: Wat hoopt u dat de lezers uit dit boek meenemen?
AM: Ik hoop dat ze zien dat de Osmanen en de islam niet zo ver van hun eigen wereld of gevoel van eigenwaarde afstaan, niet zo anders zijn. Naar verwachting zal de islam in het jaar 2070 het christendom verdringen als ’s werelds grootste godsdienst, dus een goed begrip van de complexe rol van de islam in de wereldgeschiedenis wordt steeds noodzakelijker. We moeten verder gaan dan een simplistisch, a-historisch verhaal over de opkomst van het Westen of een gemakzuchtige opvatting over een botsing van beschavingen. De islam stond centraal in de geschiedenis van de laatste 500 honderd jaar. Het was en is een historische kracht van het allergrootste belang die moet worden begrepen en geïntegreerd in onze eigen geschiedenissen. Zonder de rol van de belangrijkste historische vertegenwoordigers van de islam, de Ottomanen, te begrijpen, zullen wij noch het verleden noch het heden kunnen begrijpen. De Ottomanen stonden, in 1500, in het centrum van de bekende wereld. Het Ottomaanse Rijk maakte de wereld zoals wij die nu kennen. De Amerikaanse geschiedenis bevat een diepe en blijvende afdruk van het Ottomaanse Rijk, een afdruk die over het hoofd is gezien, onderdrukt en genegeerd. Mijn boek herstelt deze geschiedenis.
Alan Mikhail, hoogleraar geschiedenis en voorzitter van de afdeling geschiedenis aan Yale University, wordt alom erkend voor zijn werk op het gebied van de geschiedenis van het Midden-Oosten en de wereldgeschiedenis. Hij is de auteur van drie eerdere boeken en meer dan dertig wetenschappelijke artikelen die meerdere prijzen hebben ontvangen op het gebied van de geschiedenis van het Midden-Oosten en het milieu, waaronder de Fuat Köprülü Boekprijs van de Ottoman and Turkish Studies Association voor Under Osman’s Tree: The Ottoman Empire, Egypt, and Environmental History en de Roger Owen Book Award van de Middle East Studies Association voor Nature and Empire in Ottoman Egypt: An Environmental History. In 2018 ontving hij de Anneliese Maier Research Award van de Alexander von Humboldt Stichting voor internationaal vooraanstaande geesteswetenschappers en sociale wetenschappers. Zijn schrijfwerk is verschenen in de New York Times en Wall Street Journal.
Reviews:
NYT Book Review: https://www.nytimes.com/2020/08/18/books/review/gods-shadow-alan-mikhail.html
New Yorker: https://www.newyorker.com/magazine/2020/08/31/summer-antkind-gods-shadow-and-memorial-drive
Air Mail: https://airmail.news/issues/2020-8-15/the-kings-reach
New Criterion: https://newcriterion.com/topic/ottoman-empire
Spectator: https://www.spectator.co.uk/article/in-just-eight-years-selim-i-became-god-s-shadow-on-earth-
Times: https://www.thetimes.co.uk/article/gods-shadow-by-alan-mikhail-review-selim-ottoman-sultan-pt39nzfr6
DailyBeast: https://www.thedailybeast.com/nyc-is-full-of-ottoman-empire-echoes
Professor Mikhail schreef de volgende artikelen op basis van materiaal uit zijn boek:
Washington Post: https://www.washingtonpost.com/outlook/2020/08/20/ottoman-sultan-who-changed-america/
The American: https://www.theamerican.co.uk/pr/ft-Alan-Mikhail-An-Imagination-of-Muslims-and-Native-Americans
Time: https://time.com/5885650/erdogans-ottoman-worry-world/