Port-au-Prince was een ravijn van verbrijzeld beton en geschreeuw terwijl Jean Samson Edouard in paniek op blote voeten door de wijk Carrefour-Feuilles rende.

Het was kort voor 17.00 uur op dinsdag 12 januari 2010 – zondag tien jaar geleden. Een aardbeving met een kracht van 7.0 had net een groot deel van Haïti verwoest – en volgens de meeste schattingen tussen de 100.000 en 200.000 mensen gedood (hoewel de Haïtiaanse regering het aantal dodelijke slachtoffers op 300.000 had geschat).

“De langste nacht van mijn leven,” zegt Edouard.

Hij was 23, student communicatie en verloofd met Joselene Saint Phard, student verpleegkunde aan de Université Saint Gérard.

De school was ingestort; Saint Phard bevond zich in het puin.

Na door de straten te hebben geracet, struikelend over mensen die door vallende muren waren gedood, “bereikte ik het universiteitsgebouw en ik vroeg iemand: ‘Waar is Saint Gerard?'” herinnert Edouard zich. “En hij zei: ‘Daar.’ Geen gebouw meer. Nu verlies ik alle hoop om mijn verloofde terug te zien.”

Edouard zegt dat hij zich vooral hopeloos voelde toen hij de lijken scande die in het wrak van de Sint-Gerardus waren verpletterd.

“Verschrikkelijk,” herinnert hij zich. “Lichamen op lichamen, letterlijk gebroken. Armen, voeten – God, het is onbeschrijfelijk.

“Dus ik – ik ga onder het beton. Joselene, Joselene, waar ben je?! En … als ik haar roep,” zegt hij, tranen onderdrukkend, “een uur lang … hoor ik een stem.”

Het was Joselene. Haar benen zwaar gewond. Maar in leven.

LEES MEER: Moïse Mess: Haiti’s Political Standoff – and Humanitarian Crisis – Wik’t Likely End Soon

Today, Jean Samson and Joselene are married and have two daughters. Ze hebben ook een dieper gevoel van doel – niet in het minst, zegt hij, omdat hij ook iemand anders riep toen hij die nacht het puin aan het doorzoeken was.

“Ik zei: ‘God, als U me mijn verloofde teruggeeft, zal ik U de rest van mijn leven dienen.'”

Voor hem betekende dat: Haïti dienen. Ik sprak met Edouard in een restaurant in West Palm Beach, waar hij op familiebezoek was. Zoals zoveel Haïtianen na de aardbeving, had hij in Zuid-Florida kunnen komen wonen.

“Maar dat kan ik niet,” zegt hij met nadruk, “want ik heb Haïti. Ik wil dat, als ik sterf, mijn kinderen kunnen zeggen: ‘Hé, mijn vader heeft gevochten om iets te veranderen in Haïti.'”

Dus keerde Edouard terug naar zijn geboortestad Arcahaie, Haïti, even ten noordwesten van Port-au-Prince, en werd er onderwijzer. Vandaag is hij directeur; Joselene is verpleegster. Edouard begon ook economische ontwikkeling te studeren – en hij helpt een non-profitorganisatie te leiden die ECODA heet en waarvan het “duurzame dorp”-project lokale economische mogelijkheden bevordert.

Maar Edouard realiseert zich dat dit soort inspanningen zeldzaam blijft in Haïti, zelfs na al die jaren – en hij geeft toe dat de grotere inspanning om de verarmde Caribische natie weer op te bouwen meestal heeft gefaald.

“De aardbeving heeft Haïti de kans gegeven om op te stijgen, om te leren ontwikkelen,” zegt hij. “Helaas is er niets gebeurd. Geen planning. Geen leiderschap. Geen project.”

Het is moeilijk om hem tegen te spreken. Na de aardbeving duurde het een jaar om te beginnen met het opruimen van puin. Het duurde zeven jaar om het grootste ziekenhuis van Haïti te heropenen. Vandaag heeft Haïti te maken met een van de ergste voedseltekorten in Amerika. En dan hebben we het nog niet eens over de eindeloze politieke onrust in het land – en de demonstranten die nu de afzetting eisen van president Jovenel Moïse, die wordt beschuldigd van betrokkenheid bij een corruptieschandaal van $2 miljard met fondsen voor infrastructuurprojecten (wat hij ontkent).

Dus waarom heeft Haïti na tien jaar zo weinig vooruitgang geboekt met het herstel?

Vele Haïtianen zeggen dat een belangrijke reden is dat de geest van het land zelf zich nog niet heeft hersteld.

“Als je eerst psychologisch genezen moet worden, dan is het moeilijk voor je om aan ontwikkeling te denken,” zegt Marie Guerda Nicolas, een Haïtiaanse Amerikaanse en een professor psychologie aan de Universiteit van Miami.

Nicolas was in Haïti tijdens de aardbeving, en ze zegt dat het moeilijk is om te overdrijven hoe wreed traumatisch het werkelijk was.

DEEPENED DESPAIR

Voor een ding, het moderne Haïti had nog nooit te maken gehad met aardbevingen: Dit was de eerste sinds de jaren 1700. Dat is een grote reden waarom er zoveel ingestort is: Haïti’s bouwvoorschriften behoorden tot de meest lakse ter wereld. Maar de beving gaf nog een klap aan Haïti’s psyche: Op dat moment, voor de aardbeving, was Haïti eindelijk aan het opkrabbelen na decennia van dictatuur en disfunctioneren.

“We hadden meer stabiliteit in termen van de politieke situatie,” zegt Nicolas. “Economisch werd er meer geëxporteerd, infrastructuur werd aangelegd. We gingen de goede kant op.”

Om dat optimisme dan zo plotseling en gewelddadig aan diggelen te slaan, maakte de wanhoop van de Haïtianen alleen maar groter. Dus wierp Nicolas zich op het creëren van klinische netwerken zoals Rebâti Santé Mentale (Wederopbouw Geestelijke Gezondheid) om Haïtianen te helpen zich er doorheen te slaan.

Een van haar moeilijkere gevallen was een vrouw in Léogâne, vlak bij het epicentrum van de aardbeving. Ze had haar 8-jarige dochter verloren bij de ramp. Maar ze vond een been van het meisje – door haar sok en schoen te identificeren.

“Ze ging naar huis, waste het been en legde het in het bed van haar dochter en bewaarde het daar,” herinnert Nicolas zich.

Buren, uit angst dat de vrouw gek was geworden, planden om het been weg te halen. Maar Nicolas vertelde hen: “Het is een normale reactie van haar. Het ongelooflijk abnormale is de aardbeving.”

Zij haalde de vrouw er uiteindelijk toe over een begrafenisceremonie voor het been te houden. Net als die moeder waren tienduizenden Haïtianen niet in staat hun dierbaren te begraven na de aardbeving. Nicolas wijst op nog een omstandigheid die het herstel bemoeilijkte: de aardbeving, die het Nationale Paleis in Port-au-Prince verwoestte, heeft ook de regering van Haïti platgelegd. In feite leek toenmalig president René Préval (die in 2017 overleed) te verdwijnen.

“Ik denk dat hij zelf getraumatiseerd was”, zegt Nicolas.

De internationale gemeenschap moest het vacuüm vullen – en haar prestaties waren op zijn best controversieel. Meer dan 10 miljard dollar die door de regeringen was toegezegd, is nooit gerealiseerd. Erger nog, de VN-troepen waren verantwoordelijk voor een cholera-uitbraak die nog eens duizenden mensen het leven kostte, wat maanden van woedende Haïtiaanse straatprotesten uitlokte tegen de VN en, in sommige gevallen, de wereldwijde NGO’s in het algemeen.

“De mensen met de vaardigheden en de capaciteiten om goed te doen in hun eigen land werden niet gebruikt,” zegt Nicolas. “Dat voedt het gevoel van hulpeloosheid.”

Maar aan deze kant van de Caraïben, vooral in Zuid-Florida, heeft de aardbeving de Haïtiaanse expatgemeenschap aangezet tot meer doelbewustheid.

“De diaspora die altijd al had willen opstaan en betrokken wilde zijn, heeft zich zelf georganiseerd en gemobiliseerd in record proporties,” zegt Karen Andre, een Haïtiaans-Amerikaanse advocaat en politiek adviseur in Miami.

Andre zegt dat haar grootmoeder de nacht van de aardbeving buiten doorbracht in Port-au-Prince’s Delmas district, psalmen zingend voor buren die vastzaten onder het puin om hen te helpen lokaliseren. Op hetzelfde moment hoorde Andre in Miami van de ramp toen ze na haar werk op Biscayne Boulevard naar huis reed.

“Ik maakte meteen een U-bocht,” herinnert ze zich, “en ging rechtstreeks naar Little Haiti, naar 54th Street.” Daar hielp ze met het coördineren van een hulporganisatie voor expats die uiteindelijk uitgroeide tot een NGO: Konbit for Haïti, of Coöperatie voor Haïti, die fondsen stuurde naar Haïtiaanse ontwikkelingsprojecten geleid door Haïtianen. Politieke en zakelijke elites in Haïti hadden de Haïtiaanse diaspora altijd op afstand gehouden. Maar Andre zegt dat het hulpwerk de expats aanmoedigde om een grotere rol te eisen in Haïti’s zaken. En tot op zekere hoogte kregen ze die, inclusief de toekenning van de dubbele nationaliteit aan Haïtiaanse expats. “De aardbeving heeft veel dominostenen neergehaald,” zegt Andre, “zodat we in Haïti naar binnen kunnen gaan en de naald kunnen bewegen.”

Sindsdien zeggen critici dat de betrokkenheid van de diaspora is afgenomen. Maar een Haïtiaanse expat – en overlevende van de aardbeving – die wil helpen, is Arielle François, studente aan de universiteit van Zuid-Florida.

“Haïti is een deel van mij”, zegt François, die strafrecht studeert aan de Florida Atlantic University in Boca Raton. “

François was een schoolmeisje toen de aardbeving toesloeg, reizend in de auto van haar ouders in Port-au-Prince’s Pétion-Ville voorstad.

“Ik herinner me dat ik een roze huis letterlijk zag afbrokkelen op deze man, en je ziet gewoon … een lijn van bloed,” zegt ze. “En ik zag een vrouw die op haar knieën viel en begon te bidden. Ik was net 11, het zien van mensen die voor mijn ogen sterven is, zoals, zelfs tot op de dag van vandaag ben ik er getraumatiseerd door.”

François’ beste vriendin Paula kwam ook om bij de aardbeving. Kort daarna verhuisde François met haar familie naar Zuid-Florida – en zij, geeft toe, een beter leven. Nu ze Amerikaans staatsburger is, voelt ze zich onzeker over het geluk dat ze sinds de aardbeving heeft gehad.

“Ik had kunnen sterven zoals mijn beste vriendin,” zegt ze. “En het feit dat we gezegend genoeg waren om hier te komen, levend, en onderwijs te volgen, geeft me het gevoel dat ik geen andere keuze heb dan mijn land te helpen waar ik geboren ben. Ik kan nu alleen maar teruggeven.”

François zegt dat de verjaardag van de aardbeving haar eraan herinnert hoe dringend dat is. Haïtianen zoals zij hopen dat 10 jaar later, de leiders van Haïti ook die urgentie gaan voelen.