Bij het onderzoeken van de mythen van de wereld op aanwijzingen voor creativiteit en een creatiever leven, kan het nuttig zijn om te kijken naar de archetypische kwaliteiten van goden en godinnen uit verschillende culturen, en hoe de creatieve impuls zich manifesteert in de verhalen over die goden. Ik heb onlangs enige tijd doorgebracht met de Griekse god Hephaestus, en ik ben tot de overtuiging gekomen dat hij ons in zijn mythen een aantal interessante dingen te leren heeft over hoe we alle delen van onszelf, het geheel en het gebrokene, kunnen gebruiken om nieuwe ideeën in de wereld te brengen.

Hephaestus is voor de Grieken de god van de smederij, van metaalbewerking en vuur, in het bijzonder vulkanisch vuur. Bij de Romeinen staat hij bekend als Vulcanus, en zijn naam wordt zowel door Griekse als Romeinse dichters gebruikt als synoniem voor vuur, met name vuur ten dienste van de schepping van kunst. Zijn oorsprongsverhaal wordt door verschillende dichters verschillend verteld. Hij is ofwel de zoon van zowel Hera als Zeus, of is de zoon van alleen Hera, een vergelding voor de eenzame geboorte van Athena uit het hoofd van Zeus. In elk verhaal over Hephaestus is hij echter kreupel. Hij wordt kreupel doordat hij van de berg Olympus wordt gegooid, en in latere mythen of mythische afbeeldingen wordt hij vaak op de een of andere manier ondersteund.

Hij is ook, voor de Grieken en hun dichters, een van de goden die de rol van cultuurheld vervult voor de mensen, door hen te leren hoe kunst te maken en hoe belangrijk dat is. Hij is de beschermgod van hen die met hun handen werken om metalen te vormen en zo kunst en wapens te maken. Hij doet dat zelf ook, door mooie en slimme voorwerpen te maken. Er zijn verschillende mythen waarin Hephaestus zijn vaardigheid in de smederij gebruikt om een val voor een andere god of godin te zetten (de fijne ketting die hij maakt om boven het bed van zijn vrouw Aphrodite te hangen om haar met haar minnaar te betrappen is een uitstekend voorbeeld).

Voor de Griekse aristoi voor wie veel mythen werden geschreven, was Hephaestus, net als de vele ambachtslieden die in het klassieke Griekenland werkten, een voorwerp van hoon en spot. Het was niet ongewoon dat kreupelen metaalbewerkers werden, en Griekse burgers hielden van de mooie Apollo, en kleineerden de lelijke en kreupele Hephaestus en degenen die hem volgden. (Klassieke Mythe, Powell, blz. 175)

Hij werd geminacht, maar toch had hij een plaats onder de twaalf Olympiërs. Als cultuurheld “leerde hij de mensen het werk dat nobel was voor de mensen om op aarde te doen, mensen die vroeger als beesten in grotten in de bergen woonden” (Homerische Hymnen, De Hymne aan Hephaistos). In de laatste regels van de hymne bidt Homerus tot Hephaestus om “ons voortreffelijkheid te schenken”.

Het meest bepalende kenmerk van Hephaestus, behalve zijn creativiteit, is zijn kreupelheid. Hij is de enige van het Pantheon die lichamelijk niet volmaakt is, maar toch wordt hij tot de twaalf gerekend, ondanks de afkeer van de Grieken voor lelijkerds en kreupelen. Hoe komt dat? Het is geen toeval dat hij vuur vertegenwoordigt, dat in culturen over de hele wereld symbool staat voor zuivering en regeneratie, voor het doorstaan van een beproeving en er aan de andere kant sterker uitkomen. Hephaestus heeft dit gedaan. Hij wordt kreupel door een daad van geweld die zijn familie tegen hem begaat, maar toch keert hij terug naar de Olympus en brengt schoonheid en nuttige werktuigen naar die wereld. Hij staat niet toe dat zijn gebrek hem ervan weerhoudt kunst te maken, hij gebruikt het om te transformeren. Zijn gebrokenheid is de katalysator voor de creatie van zijn kunst, en het vehikel voor zijn slimme aanpak van het oplossen van problemen. Hij laat het feit dat hij onvolmaakt is hem er niet van weerhouden zijn vaardigheden in dienst van zijn wereld te stellen, en die zou een mindere plaats zijn als hij dat wel had gedaan.

Hetzelfde geldt voor ons. Ik heb in de loop der jaren met veel mensen gesproken die menen dat onvolmaaktheid een reden is om zichzelf van creatieve expressie af te houden. Zij vergelijken hun werk met dat van meesters in hun gekozen vakgebied, en omdat zij het gevoel hebben tekort te schieten, kiezen zij ervoor het niet te proberen. Creatief zijn kan een beangstigende onderneming zijn, en het kan verleidelijk zijn om onszelf te verontschuldigen voor de poging door de schuld te geven aan onze gebrokenheid, onze onvolmaaktheid, onze littekens. Hefaestus laat ons echter zien dat ons sterkste en beste werk juist uit die onvolmaaktheid kan voortkomen, dat juist onze gebrokenheid een van de sterkste werktuigen is die ons ter beschikking staan. Uit die gebrokenheid kan de mooiste kunst groeien.