Wat is de bodem?

De bodem vormt het oppervlak van de aarde. Hij bestaat uit verschillende mengsels (afhankelijk van waar men woont) van mineralen, water, lucht en organisch materiaal (waaronder microben en andere organismen). 1

Bodem is niet statisch: zijn samenstelling is veranderlijk, gebaseerd op het weer, welke organismen er deel van uitmaken, welke planten er in groeien, enzovoort. 2 De bodem is, net als lucht en water, gevoelig voor vervuiling en kan worden aangetast door industriële landbouwpraktijken. De bodem kan ook worden verbeterd door duurzame praktijken, zoals het aanbrengen van compost.

Bodems worden vaak als “levend” beschouwd omdat er zoveel verschillende soorten organismen in leven, van bacteriën tot schimmels tot regenwormen. In feite kan een theelepel gezonde grond wel een miljard bacteriën bevatten, plus schimmels, protozoa en nematoden. 3 Gezonde organismen in de bodem – zowel grote (bv. regenwormen) als kleine (bv. bacteriën) – zijn belangrijk, omdat zij vele functies vervullen, van beluchting tot het creëren van waterreservoirs in de bodem, tot het afbreken van organisch materiaal en het beschikbaar maken van voedingsstoffen voor planten. 4

Hoewel de bodem technisch gezien een hernieuwbare hulpbron is, kan het (afhankelijk van het klimaat) 100 tot 1.000 jaar duren om zich te ontwikkelen – en deze vorming gaat zo langzaam, dat wetenschappers er de term “beperkt” op toepassen, want hoewel het een natuurlijke hulpbron is, is hij kwetsbaar voor aantasting. 5

De invloed van industriële landbouw op de gezondheid van de bodem

Industriële landbouw heeft een negatieve invloed op de gezondheid van de bodem en de atmosfeer, door de vermindering van organisch materiaal en het vrijkomen van koolstof.

Het effect van monocultuur op de gezondheid van de bodem

Monocultuur is de praktijk van het telen van hetzelfde gewas op hetzelfde stuk land, jaar in jaar uit. Deze praktijk berooft de bodem van voedingsstoffen (waardoor de bodem na verloop van tijd minder productief wordt), vermindert de hoeveelheid organisch materiaal in de bodem en kan aanzienlijke erosie veroorzaken. 6 In de VS omvatten industriële landbouwpraktijken vaak het afwisselen van sojabonen en maïs. Technisch gezien wordt dit niet als een “monocultuur” aangemerkt, omdat er twee gewassen in wisselbouw zijn. Deze “eenvoudige” vorm van vruchtwisseling levert echter niet hetzelfde voordeel op voor de bodem als complexe systemen (waarbij drie of meer gewassen over een periode van een jaar of langer worden gerouleerd). 7 Wanneer gewassen in complexe vruchtwisseling worden geteeld, gaat de opbrengst in een jaar zonder droogte met wel 10 procent omhoog. 8

Monocropping, of zelfs de hierboven genoemde “eenvoudige” vruchtwisseling, veroorzaakt een cascade van problemen, waardoor niet alleen het gebruik van kunstmest nodig is (omdat de bodem uitgeput raakt), maar ook het gebruik van pesticiden om plagen te bestrijden, zoals bodemschimmels, insecten en andere ongemakken in de landbouw. Velden met een diversiteit aan gewassen (polycultuur) zijn minder aantrekkelijk voor insectenroofdieren. 9

Bodemwetenschappers hebben ook ontdekt dat monocultuur het microbiële landschap van de bodem verandert, waardoor nuttige microben afnemen en planten na verloop van tijd slecht groeien. 10

Synthetische meststoffen hebben een negatieve invloed op de bodemgezondheid

Alle planten hebben stikstof (N), fosfor (P) en kalium (K) nodig voor een gezonde groei en productiviteit. Deze macronutriënten (naast andere macro- en micronutriënten) vormen de basis van een gezonde bodem. In bodems met een tekort aan deze nutriënten moet kunstmest – hetzij synthetisch vervaardigd, hetzij uit organisch materiaal – worden toegediend om gezonde planten te laten groeien. Naarmate de industriële productie van gewassen in de afgelopen 50 jaar is toegenomen, is ook de toepassing van synthetische meststoffen (voornamelijk geproduceerd uit fossiele brandstoffen) toegenomen om de productiviteit van planten gedeeltelijk te verhogen. Industriële landbouwpraktijken, zoals monocultuur en intensieve bodembewerking, hebben in de loop der tijd ook de gezondheid van de bodem aangetast.

Enig onderzoek heeft uitgewezen dat het gebruik van synthetische stikstofmeststoffen de microbiologische diversiteit van de bodem (d.w.z. bacteriën, schimmels, enz.) vermindert of de natuurlijke microbiologische samenstelling ervan wijzigt ten gunste van meer pathologische stammen. 1112 Sommige soorten stikstofmeststoffen kunnen de bodem verzuren, wat de plantengroei kan aantasten. 13 Overmatig gebruik van meststoffen kan ook leiden tot een opeenhoping van zouten in de bodem, verontreiniging met zware metalen en ophoping van nitraat (dat een bron van waterverontreiniging is en ook schadelijk voor de mens). 14

(Opgemerkt zij dat het gebruik van kunstmest niet alleen schadelijk is voor de bodem: het draagt ook bij tot klimaatverandering en waterverontreiniging door het vrijkomen van N2O, waardoor ernstige algenbloei optreedt in verschillende landbouwgebieden in de VS. Meer informatie)

Residuen van bestrijdingsmiddelen in de bodem

Pesticiden zijn chemische stoffen die worden gebruikt om onkruid (herbiciden), insecten (insecticiden) en schimmels (fungiciden) te bestrijden bij de productie van voedsel, vezels en hout.

Residuen van bestrijdingsmiddelen in de bodem, en hun blijvende aanwezigheid in de bodem na verloop van tijd, worden sterk beïnvloed door zowel het bodemtype en de bodemsamenstelling, als door het type bestrijdingsmiddel. 15 Afhankelijk van het type bestrijdingsmiddel, de toepassingshoeveelheid, de bodemkwaliteit en het milieu, kunnen sommige bestrijdingsmiddelen door microbiële werking in de bodem of door andere chemische reacties worden afgebroken, terwijl andere zich in de bodem kunnen ophopen. 16 (Het is echter belangrijk op te merken dat de metabolieten van sommige pesticiden giftiger zijn dan het “moeder”-pesticide. 17)