Wat was een “calpulli” precies?
Pic 1: Illustratie van professor Michael E Smith van de compound van een landelijke edelman (A) vergeleken met het huis van een gewone burger (B) (Klik op de afbeelding om te vergroten)
Goede vraag, Stanly!
Calpulli betekent in het Náhuatl ‘groot huis’ of ‘groep huizen’. Het is een belangrijke – maar mysterieuze – eenheid van de Mexicaanse sociale organisatie en wordt op verschillende manieren gedefinieerd als buurt (barrio in het Spaans), wijk, clan, stam, stad, gemeenschap, parochie, dorpsafdeling, landbouwcoöperatie, ‘groep families die dicht bij elkaar woonden’, ‘groep huishoudens die een kleine barrio vormen en gemeenschappelijke tributaire verplichtingen hebben’… Over de ware betekenis en de interne werking ervan bestaat veel onzekerheid. Het enige waar we zeker van kunnen zijn is dat IEDERE burger van Azteek/Mexica zich identificeerde met zijn plaatselijke calpulli (soms geschreven als calpolli). Als bouwsteen van de Azteekse samenleving overleefde het tot ver in de koloniale periode.
Pic 2: Afbeelding van de 6 calpulli’s die in het mythische Azteekse thuisland Aztlan wonen (links); detail uit handgetekende editie van de Codex Boturini, pl. 1 (Klik op afbeelding om te vergroten)
Een deel van het probleem komt voort uit de veranderende rol en grootte van de calpulli in de evolutie van de Azteekse wereld. In Mexicaanse migratieverhalen worden de oorspronkelijke 6 (soms meer) stammen van Aztlan aangeduid als ‘calpulli’, en geleerden hebben deze traditioneel afgeschilderd als egalitaire, op verwantschap en grondgebied gebaseerde ‘clans’ die werden geleid door machtige mannelijke stamhoofden aan het hoofd van raden van oudsten. Tegen de tijd dat Tenochtitlan werd gesticht, was het aantal calpullis gestegen tot 20, verdeeld over de 4 heilige campan of kwartieren van de stad. Tegen de tijd van de Spaanse Verovering bestonden er echter verschillen tussen de calpullis op het platteland en die in de stad, en de rol van de raad van oudsten was tot een grotendeels ceremoniële rol vervallen en eindigde, in de woorden van Warwick Bray, als weinig meer dan “een onbeduidend radertje in een administratieve machine”, omdat de macht nu sterk was gecentraliseerd in de handen van de keizerlijke regering.
Pic 3: De ‘voortdurende ronde van activiteiten’ van de calpulli-raden van oudsten kan ‘cruciaal zijn gebleken voor de orkestratie van de glamour van de lokale identiteit’ (Klik op afbeelding om te vergroten)
Meer recentelijk hebben geleerden hun twijfels geuit over hoe sterk het verwantschap/afstammingsprincipe was onder de Mexica – in sommige calpultin (meervoud van calpulli) bleek land niet automatisch te worden doorgegeven aan de volgende generatie – waardoor sommigen het idee van deze groeperingen als ‘clans’ hebben laten varen. Op het platteland werden calpultin over het algemeen minder machtig dan hun stedelijke tegenhangers, vaak verspreid over grote geografische gebieden en onderworpen aan de semi-feodale macht van adellijke heren (zie foto 1): ze varieerden enorm van kleine clusters van slechts 10-20 huishoudens (samen met het land dat hen was toegewezen) tot veel grotere eenheden; Michael Smith vond een calpulli in Molotlan bestaande uit “128 huishoudens, verdeeld in 9 afdelingen van 1-32 huishoudens in elk”.
De stedelijke calpultin daarentegen waren nauwer verbonden, vaak gegroepeerd en gebaseerd op gemeenschappelijke beroepen (zoals kooplieden) of ambachtelijke specialiteiten zoals vederwerkers, georganiseerd in gilden, zoals die van Amantlan die in de Florentijnse Codex (zie foto 4) worden genoemd.
Plaatje 4: Verenambachtslieden van Amantlan; Florentijnse Codex Boek IX (Klik op afbeelding om te vergroten)
In het algemeen zijn er echter bepaalde gemeenschappelijke kenmerken van (vooral stedelijke) calpultin die vrij constant bleven:-
– elk was verantwoordelijk voor zijn eigen onderhoud (straten vegen, grachten baggeren, de tempel schoonmaken…)
– elk bezat zijn eigen plaatselijke tempel (en bijbehorende reeks rituelen) en gewone/krijger-jeugdschool
– elk had zijn eigen reeks verplichtingen jegens de stad, vormde een centrum voor de plaatselijke belastinginning en vormde de basis voor één legereenheid van plaatselijk getrainde krijgers
– elk werd bestuurd door een raad van oudsten, gewoonlijk met een gekozen hoofd die geschillen beslechtte, gastvrijheid aanbood en kaarten bijhield waarop het grondbezit van elke familie was aangegeven
– elk was onderworpen aan een enkele plaatselijke tecuhtli (heer), belast met het verstrekken en beheren van de verdeling van land in de buurt.
– binnen elke calpulli werden de families gegroepeerd in eenheden van 20, die samen grote eenheden van 100 huishoudens vormden.
Pic 5: Elke calpulli gaf families en individuen een unieke bron van trots; beeldje, Diego Rivera Anahuacalli Museum, Mexico City (Klik op afbeelding om te vergroten)
Hoewel het belang van de calpulli enigszins is afgenomen naarmate de keizerlijke macht van Tenochtitlan groeide, is er geen twijfel over mogelijk dat het een belangrijk aandachtspunt bleef voor trots en identiteit onder de Mexicaanse burgerij. Dit wordt weerspiegeld in de veranderende rol van de calpulli-raad van oudsten: hoe symbolisch deze ook geworden mag zijn – vooral onder Moctezuma II – in de woorden van Inga Clendinnen “vermoed ik dat hun voortdurende ronde van activiteiten – het verwelkomen van de nieuwe oogst van zuigelingen in de calpulli in de plaatselijke tempel, het “zegenen” van feesten, het goedkeuren van huwelijken, het eren van terugkerende krijgers en het bezingen van hun triomfen – cruciaal was voor het orkestreren van de glamour van de plaatselijke identiteit.
Succes met je roman, Stanly!
Aanbevolen bronnen:-
– The Aztecs (2nd. edn.) door Michael E. Smith, Blackwell Publishing, 2003
– Azteken door Inga Clendinnen, Cambridge University Press, 1991
– The Aztec Arrangement door Rudolph van Zantwijk, University of Oklahoma Press, 1985
– Handbook to Life in the Aztec World door Manuel Aguilar-Moreno, Facts on File, 2006
– Everyday Life of the Aztecs door Warwick Bray, Dorset Press, 1968
– Ancient Mexico & Central America door Susan Toby Evans, Thames & Hudson, 2004
Afbeeldingsbronnen:-
– Afbeeldingen uit de Florentijnse Codex, gescand uit ons eigen exemplaar van de facsimile-uitgave door de Club Internacional del Libro van de Florentijnse Codex, Madrid, 1994
– Pic 1: illustratie met dank aan Michael E. Smith
– Foto 2: Handgetekende facsimile editie van de Codex Boturini, privé collectie
– Foto’s van beeldjes in het Anahuacalli Museum, Mexico City, door Ian Mursell/Mexicolore
Lees over de calpulli in Professor Camilla Townsend’s artikel over Azteekse vrouwen