“Redemption Song”: het lijkt wel of iedereen die van muziek houdt dit nummer kent. Het is het volkslied der volksliederen van Bob Marley, een testament dat aan het eind van zijn leven aan ons werd doorgegeven om ons eraan te herinneren hoe we waren gekomen waar we waren, wat we zouden missen als de zanger er niet meer was, en om ons te helpen verder te gaan in zijn afwezigheid. Als dat als overdreven klinkt, zoek dan online: er zijn ontelbare duizenden die Bob Marley’s muziek gebruiken om door te gaan met de eisen van een hard en moeilijk leven.

Een uitzondering in de canon van de zanger, maar geen aberratie

Het idee dat liedjes verlossing kunnen brengen heeft door de eeuwen heen weerklonken. De stakker die gered werd in “Amazing Grace” werd gered uit de hel door een lied – “how sweet the sound.” De verschrikkelijke misdaad die hij had begaan was dezelfde misdaad die Bob Marley trof in zijn “Redemption Song”: de schrijver van “Amazing Grace” was een slavendrijver; Bob Marley was een afstammeling van slaven. Marley’s liedjes bevrijdden hem, maakten hem iemand – hoewel hij zich terdege bewust was van de mentale slavernij die nog steeds kan bestaan, zelfs als je zegt vrij te zijn.

While “Redemption Song,”waarin Marley zichzelf alleen begeleidt op een akoestische gitaar, wordt vaak beschouwd als een uitzondering in de canon van de zanger, maar het is geen aberratie. Bob werd, zoals de meeste muzikanten van zijn generatie, beïnvloed door de folk boom van de vroege jaren ’60. Hij was zich bewust van Bob Dylan, en zijn groep, The Wailers, bewerkte “Like A Rolling Stone” voor hun eigen “Rolling Stone”. Voor arme Jamaicanen was het bezit van een akoestische gitaar – of die nu gehavend was, of een zelfgemaakt “sigarendoos”-instrument – het enige waar ze naar konden streven als het op muzikale expressie aankwam. Marley schreef liedjes op een akoestische gitaar, dus zo nu en dan verscheen er een plaat in een zachtere stijl uit het kamp van The Wailers. Pas toen hij in 1973 bij Island tekende en zich een vaste elektrische band kon veroorloven, werd dit aspect van zijn muziek grotendeels terzijde geschoven.

Wat de teksten van “Redemption Song” betreft, ook die volgden een bekend patroon, en hun thema was geenszins een omweg van de reggaenorm. Marley had connecties met artiesten uit Jamaica en de VS die songs schreven over vergelijkbare concepten. Bob Andy, met wie Marley in de jaren ’60 in Studio One had opgenomen, raakte het concept van mentale slavernij aan in zijn briljante nummer “Ghetto Stays In the Mind” uit 1977: als je eenmaal een lange strijd achter de rug hebt, laat het je nooit meer los. James Brown, de soulman die een sterke invloed had op Bob Marley in de jaren ’60, sprak over “a revolution of the mind” in een albumtitel en in het laatste couplet van de anti-drug single “King Heroin” uit 1972, waarin verslaving werd afgeschilderd als een vorm van slavernij. Toots & The Maytals, wiens carrière parallel liep met die van Bob Marley & The Wailers, zonder de grote doorbraak die Bob voor elkaar kreeg, brachten in 1973 het ontroerende maar opzwepende “Redemption Song” uit, waarin ze opriepen tot bevrijding en zochten naar woorden die God zouden kunnen behagen. En Bob’s volkslied citeert Marcus Garvey, in het bijzonder de woorden “Emancipate yourself from mental slavery… none but ourselves can free our minds,” die afkomstig zijn uit een toespraak uit 1937 van de zwarte nationalist en Pan-Afrikaanse filosoof en activist, die op Jamaica geboren was. Bob’s labelgenoot bij Island Records, Burning Spear, putte veel kracht en inspiratie uit de Garveyitische leer – en Spear is een bewonderaar van Bob Marley’s muziek. In 1978 bracht Bob zelf een single uit in Jamaica die een aantal van dezelfde onderwerpen behandelde, “Blackman Redemption.” Dus, verre van een uitzondering te zijn, stond “Redemption Song” midden in de Jamaicaanse muziek en haar invloeden, ook al verschilde de ritmische inhoud ervan van de meeste reggae.

Een laatste testament

“Redemption Song” was een serieuze compositie omdat Bob wist dat zijn tijd op aarde ernstig beperkt was toen hij het schreef. In de zomer van 1977 was bij Bob een kwaadaardig melanoom onder een teennagel geconstateerd. Hij had besloten de teen niet te laten amputeren, zoals de artsen hadden voorgesteld. Bob ging door met toeren, schrijven en opnemen, maar binnen twee jaar was hij ziek en zag er mager uit in vergelijking met de opgewekte ster uit het midden van de jaren ’70. Hij dacht aan de dood; zijn vrouw Rita heeft gezegd dat hij veel pijn had en materiaal had geschreven dat “over zijn eigen sterfelijkheid ging… vooral in dit nummer.”

De eerste opnamen van “Redemption Song” hadden The Wailers als achtergrond; Bob maakte minstens 15 versies met zijn trouwe groep in 1980. Er was ook een akoestische versie, en verschillende versies met aangepaste teksten voor gebruik door reggae sound systems, zoals gebruikelijk is in Jamaicaanse muziek. Sommige van deze versies waren behoorlijk upbeat, gebruik makend van wat bijna een ska beat is.

Het was de man die Bob had getekend bij Island, de baas en oprichter van het bedrijf, Chris Blackwell, die suggereerde dat een akoestische versie misschien meer impact zou hebben. Bob ging akkoord – en ze hadden gelijk; dit nummer had geen opsmuk nodig. Zo kwam het dat een akoestische versie van “Redemption Song” het laatste nummer werd van Uprising, het laatste Bob Marley & The Wailers’ album dat tijdens het leven van de zanger werd uitgebracht. Een laatste testament, als je ervoor kiest om het zo te zien.

Tijdloos en inspirerend

Het lied nam Marley’s eigen gevoelens op over zijn naderende trieste ondergang, slavernij, en de impact ervan op de geesten van zijn nakomelingen, religie en het lot (“We’ve got to fulfill the book”), maar vergat niet om zijn fans aan te spreken. Vrees niet, zei het lied. Jullie bestaan wordt niet bepaald door de wereldmachten, door de vernietiging, door het kwaad; jullie doel wordt niet gedicteerd door de machtigen, maar door de Almachtige. Je helden mogen sterven, je mag onderdrukt worden, je mag het gevoel hebben dat je niet kunt voorkomen dat de verkeerde dingen gebeuren, maar het universum is groter dan dat. Doe mee met dit lied. Je hebt de kracht om je geest en ziel te bevrijden. You can be redeemed.

Onmiddellijk opvallend in de context van het album, zorgden de beklijvende kwaliteiten van “Redemption Song” ervoor dat de boodschap zich verspreidde. Kanker eiste Marley’s lichaam op in mei 1981, 11 maanden na de release van Uprising. Hij was nog maar 36. Maar Marley’s platen en imago bleven zijn levenswerk doen, en “Redemption Song” wordt nu beschouwd als een emancipatiehymne, die zich kan meten met de beste en meest vitale platen met een boodschap – en, opmerkelijk genoeg, deed hij dit zonder de luisteraar lastig te vallen. Een terminaal zieke man die was opgegroeid in bittere armoede bracht een vitale boodschap op de meest zachte manier, en het galmt nog steeds over de hele wereld.

Er zijn andere versies verschenen, waaronder een aantal van de stukken opgenomen met The Wailers, en vele live opnamen, waarvan de meest ontroerende werd opgenomen tijdens Marley’s laatste optreden, in Pittsburgh, op 23 september 1980. Twee dagen eerder was hij tijdens het joggen in New York City in elkaar gezakt; hij was al ernstig ziek en tijdens de opname in Pittsburgh introduceerde Bob zijn meesterwerk als “dit kleine liedje”. Conga drums doen met hem mee, net als in de dagen van de originele Wailers – basdrums spelen dubbele maat als een hartslag, net als de Rasta drummers die sinds het midden van de jaren 60 de spirituele kern van zijn muziek vormden. Dit was een optreden dat meer was dan moedig; het was tijdloos en inspirerend.

“Redemption Song” is te horen geweest in Hollywood films. Het is gecoverd door Joe Strummer; Stevie Wonder, die zowel Bob’s fan als held was; Ian Brown; meidengroep Eternal; Madonna; Alicia Keys; en John Legend ter gelegenheid van de dood van Nelson Mandela… Het is een lied dat resoneert met alle doelgroepen. En het zal harten blijven raken totdat er een einde komt aan de strijd van de armen en de onderdrukten, en de angstigen en de onvervullingen. Dus je kunt verwachten dat het voor altijd zal blijven spelen, zolang er oren zijn om te horen, harten om te raken en geesten om te emanciperen.

Beluister het beste van Bob Marley op Apple Music en Spotify.