De moedermelk van een moeder bevat een mengsel van voedingsstoffen – hoofdzakelijk vetten, eiwitten en koolhydraten – die essentieel zijn voor de ontwikkeling van een baby. Het bevat ook een cocktail van beschermende factoren die kwetsbare baby’s helpen om schadelijke microben te bestrijden.

Borstmelk is geen uniek menselijk kenmerk. Alle zoogdieren produceren melk, en elke zoogdiersoort produceert zijn eigen speciale mengsel dat het meest geschikt is voor zijn baby’s. Uitzoeken hoe en waarom melk verschilt tussen soorten kan wetenschappers helpen beter te begrijpen hoe menselijke moedermelk de ontwikkeling en groei van baby’s beïnvloedt, wat vooral nuttig kan zijn voor het ontwerpen van aanvullende formules voor baby’s.

Hier volgen enkele voorbeelden van de meest extreme melken die in de natuur zijn gevonden:

Kaprobben (Cystophora cristata)

Kaprobbenmoeders produceren de vetste melk die bekend is. Menselijke moedermelk bevat ongeveer drie tot vijf procent vet. Maar met meer dan 60 procent vet kan de melk van klapmutsen wedijveren met de rijkste ijsjes van Häagen-Dazs. Een dergelijk vetrijk dieet is van cruciaal belang voor de zeehondenjongen, omdat deze dieren worden geboren in het ijskoude water van de Noord-Atlantische en Arctische oceanen. Zeehondenmoeders baren hun jongen op drijvend ijs, een omgeving die zowel onstabiel als onbetrouwbaar is. De moederzeehond voedt haar pups dus slechts vier dagen, waarbij ze veel energierijk vet in haar melk stopt.

Tijdens deze superkorte zoogperiode kunnen de pups dagelijks ongeveer 16,6 pond melk consumeren. Tegen de tijd dat ze worden gespeend, zijn ze bijna dubbel zo zwaar, hebben onderzoekers ontdekt. Het vetrijke dieet helpt de pups om een dikke laag blubber aan te maken die dient om hun lichaam te isoleren tegen de barre, koude omgeving, zegt Amy Skibiel, een lactatiedeskundige aan de Universiteit van Florida.

Zwarte neushoorn (Diceros bicornis)

De zwarte neushoorn heeft daarentegen de magerste melk van het hele vetspectrum. Een neushoornmoeder produceert melk die waterig is en slechts ongeveer 0,2 procent vet bevat. Deze verdunde melk kan iets te maken hebben met de trage voortplantingscyclus van de dieren. Zwarte neushoorns kunnen zich pas voortplanten als ze vier tot vijf jaar oud zijn. Ze hebben lange zwangerschappen die meer dan een jaar duren, en ze baren één kalf per keer. Daarna besteden ze een aanzienlijke hoeveelheid tijd – bijna twee jaar – aan het verzorgen van hun jongen.

In een studie uit 2013 ontdekte Skibiel’s team dat soorten die langer borstvoeding geven, de neiging hebben om minder vet en eiwitten in hun melk te hebben. “En dat is logisch, want als een vrouwtje een paar jaar borstvoeding zou geven en echt zou investeren in het stoppen van veel voedingsstoffen in haar melk, is dat niet echt duurzaam over een lange periode,” zegt Skibiel. “Dat is waarschijnlijk de reden waarom we zo’n laag vetgehalte in de melk van de zwarte neushoorn zien.”

Tammar wallaby’s (Macropus eugenii)

Tammar wallaby’s, die voorkomen in het zuiden en westen van Australië, produceren suikerrijke melk voor hun joeys. Hun melk bevat ongeveer 14 procent suiker, het dubbele van wat menselijke melk bevat en een van de hoogste percentages onder zoogdieren. De soorten suikers in hun melk zijn ook verschillend. De overheersende suiker in menselijke melk is lactose – een suiker die wordt afgebroken in glucose en galactose. De melk van tammarwallaby’s bevat echter heel weinig lactose, en in plaats daarvan veel andere complexe suikers, oligosacchariden genaamd. De redenen voor dit verschil worden nog onderzocht, maar één idee is dat de oligosacchariden in de melk een anti-microbieel doel kunnen dienen in de darmen van een zich ontwikkelend jong.

Veel buideldieren, zoals tammar wallaby’s, hebben ook een unieke manier om te regelen wat er in hun melk gaat, afhankelijk van de leeftijd van hun jongen. Een tammar wallaby moeder kan bijvoorbeeld een oudere joey aan een tepel zuigen en een jong dat nog in de buidel zit aan een andere tepel, en ze kan voor elk van hen twee verschillende soorten melk produceren. De jongere joey kan genieten van melk rijk aan suikers, terwijl de oudere joey melk krijgt met meer eiwitten en vet. “Het is ongelooflijk dat ze in staat zijn om twee totaal verschillende melken te produceren die geschikt zijn voor de fase waarin het jong zich bevindt”, zegt Skibiel.

Eastern Cottontail Rabbits (Sylvilagus floridanus)

Melk van het eastern cottontail rabbit bevat ongeveer 15 procent eiwit – de meest eiwitrijke melk die onderzoekers tot nu toe hebben gevonden – en is ook rijk aan vetten. Volgens onderzoekers komt melk met een hoog gehalte aan zowel vetten als proteïnen voor bij diersoorten die hun jongen langere tijd zonder toezicht achterlaten, terwijl de moeders op pad gaan om te foerageren. Moeders van katoenstaartkonijnen, bijvoorbeeld, keren slechts één of twee keer per dag terug naar hun grondnesten om hun jongen te verzorgen.

“Dus tijdens die perioden waarin ze borstvoeding geven, consumeren de konijnenjongen waarschijnlijk een grotere hoeveelheid melk,” zegt Skibiel. “En die melk zal een hogere dichtheid hebben, of rijker aan voedingsstoffen, in principe om de tijd te compenseren dat ze weg zijn van hun moeder en niet in staat zijn om te zogen.” Door zo’n rijk dieet worden de jonge konijntjes snel volwassen en kunnen ze al na een paar weken moedermelk voor zichzelf zorgen.

Varkens (Sus domesticus)

Varkensmelk is iets vetter dan koemelk, maar bevat ongeveer evenveel eiwitten en suikers. Waarom drinken we dan koemelk en geen varkensmelk? Het antwoord komt neer op een fysieke beperking: zeugen zijn zeer moeilijk te melken. Vrouwelijke varkens hebben ongeveer 14 kleine spenen, vergeleken met de vier grote tepels aan de uier van een koe. Zeugen spugen de melk naar hun zogende biggen ook uit in pieken die slechts een minuut duren, zodat je erg lang zou moeten wachten om zelfs maar een halve liter melk te verzamelen. Koeien daarentegen slaan hun melk op in hun uiers en kunnen die gedurende enkele minuten ononderbroken uitstoten.

Nog niet lang geleden heeft een boerderij in Nederland kaas gemaakt van varkensmelk. Het zeldzame product, dat naar verluidt zouter en romiger smaakt dan traditionele kaas van koemelk, wordt verkocht voor maar liefst $1.200 per pond.

Duiven (Columba livia)

Zoogdieren mogen dan het monopolie op melk hebben, maar sommige vogels, zoals duiven, produceren ook een melkachtige substantie voor hun baby’s. En in tegenstelling tot zoogdieren produceren zowel mannetjes- als vrouwtjesduiven deze melkachtige substantie om hun jonge duifjes te voeden. De ouders van de duiven produceren zogeheten kropmelk, die wordt afgescheiden in een kleine zak onderaan hun keel die normaal het voedsel opslaat en bevochtigt. Zodra een duivin is geboren, braken de duiven de kropmelk uit in de mond van de baby.

Duivenmelk bevat meestal veel eiwitten en vetten, en ook enkele mineralen en andere voedingsstoffen. Van flamingo’s en keizerspinguïns is ook bekend dat ze kropmelk voor hun jongen produceren.

Mensen (Homo sapiens)

In haar studie uit 2013 ontdekte Skibiel dat, in het algemeen, nauw verwante soorten vergelijkbare patronen van melksamenstelling hebben. Zo volgt de vetarme, eiwitarme en suikerrijke samenstelling van menselijke melk het typische patroon van de melk van de meeste andere primaten. Mensen voeden hun baby’s in het algemeen ook gedurende lange perioden, soms wel een paar jaar. En net als bij de melk van zwarte neushoorns betekent de langere borstvoedingsperiode dat mensen minder energierijke voedingsstoffen in hun melk investeren.

We hebben nog een lange weg te gaan voordat we menselijke melk volledig hebben gedemystificeerd. Zo bevat menselijke melk, net als die van tammar wallaby’s, een reeks complexe suikers die oligosacchariden worden genoemd. Onderzoekers beginnen nu pas te begrijpen welke rol deze suikers spelen bij de verrijking van menselijke zuigelingen. Toch wordt er veel meer onderzoek gedaan naar menselijke melk dan naar melk van andere diersoorten, aldus Skibiel. Wetenschappers kennen de melksamenstelling van slechts 5 procent van de zoogdieren die vandaag de dag leven.

“Dus sommige dingen die we weten over menselijke melk zijn niet per se uniek. We weten alleen nog niet of ze ook voorkomen in de melk van andere diersoorten. En we hebben niet de gegevens om een vergelijkende analyse te maken.”