SYNOPSIS: Het Bijbelse exodusverhaal is fundamenteel voor de Bijbelse geschiedenis, maar wordt door de meeste geleerden als fictief beschouwd. Zou deze scepsis het gevolg kunnen zijn van het zoeken naar de exodus in de verkeerde tijdsperiode? Deze lijst van tien opmerkelijke bewijzen ter ondersteuning van het bijbelse verslag suggereert dat de uittocht eeuwen eerder plaatsvond dan de standaarddatum.

Toen zeide Mozes tot het volk: Gedenk deze dag, waarop gij uit Egypte zijt gekomen, uit het slavenhuis, want door een sterke hand heeft de HERE u uit deze plaats gevoerd… – Exodus 13:3 (ESV)

–

Twistingen van de Bijbelse Exodus vanuit de academische wereld

Weinig onderwerpen veroorzaken zoveel controverse als de vraag of het bijbelse verslag van de uittocht van de Israëlieten uit Egypte wel of niet een werkelijke historische gebeurtenis was. Wijdverbreid scepticisme over de uittocht doordringt het veld van de archeologie, maar zou deze zienswijze het resultaat kunnen zijn van het zoeken naar bewijs in geheel de verkeerde tijdsperiode?

Een recent artikel van Ariel David in Haaretz (door sommigen beschouwd als het meest invloedrijke en gerespecteerde dagblad in Israël) had als kop: “Want jullie waren (geen) slaven in Egypte: De Oude Herinneringen Achter De Exodus Mythe.” Het artikel geeft vervolgens de mening van vooraanstaande archeologen over het feit dat dit fundamentele verhaal in de Bijbel nooit heeft plaatsgevonden. Een van de eerste paragrafen luidt:

“Al tientallen jaren zijn de meeste onderzoekers het er over eens dat er geen bewijs is dat het Exodus-verhaal een specifieke historische gebeurtenis weergeeft. Het is eerder een oorsprongsmythe voor het Joodse volk die door de eeuwen heen is opgebouwd, bewerkt, geschreven en herschreven om meerdere lagen van tradities, ervaringen en herinneringen uit een groot aantal verschillende bronnen en perioden te omvatten.”

Deze gangbare beoordeling is te wijten aan een vermeend gebrek aan bewijs voor de hele reeks gebeurtenissen in de Exodusperiode, van de manier waarop de Bijbel de aankomst van de Israëlieten in Egypte afschildert, tot hun slavernij toen hun bevolking explodeerde, tot hun massale vertrek uit een land dat verwoest werd door plagen, tot de uiteindelijke verovering van het Beloofde Land Kanaän, 40 jaar na hun vertrek.

Het is waar dat het bewijs voor deze gebeurtenissen er somber uitziet wanneer de conventionele gedachte van een uittocht ten tijde van Egypte’s grootste farao uit het Nieuwe Rijk, Ramesses II (gewoonlijk gedateerd op de 13e eeuw v.Chr.) wordt aangenomen. Maar, zoals beschreven in de film Patterns of Evidence: The Exodus, komt er een krachtig patroon van bewijs naar voren dat past bij het Bijbelse verslag. Als de uittocht in deze oudere periode plaatsvond, toont dat aan dat het begrip van de tijdlijn van de Bijbel niet klopt, of de data die worden toegekend aan de oude geschiedenis en de archeologische niveaus in deze regio kloppen niet, of een of andere combinatie van de twee.

10 Artefacten die wijzen op de historiciteit van de Exodus Gebeurtenissen

Hier is een Lijst van Tien Ondersteunende Artefacten; Ontelbare Miljoenen Feiten en Artefacten Ondersteunen Echte Bijbelse Geschiedenis.

• Merneptah Stele
• Mittelsaal Huis te Avaris
• De Bahr Yussef
• Proto-Sinaïtische Inscripties
• Brooklyn Papyrus
• Shasu of YHWH Name Ring
• Berlin Pedestal Stone Inscription
• Palace, Graf en Standbeeld van een Semitische Hoge Ambtenaar
• Ipuwer Papyrus
• Muren van Jericho

Merneptah Stele

De Merneptah Stele (ook afgebeeld bovenaan het artikel) werd in 1896 ontdekt door de baanbrekende Egyptoloog Flinders Petrie en is lange tijd het beroemdste artefact geweest met betrekking tot de Bijbelse geschiedenis in het tijdperk van de exodus. De Stele is algemeen gedateerd op 1208 v. Chr. en werd opgericht in het 5e jaar van Farao Merneptah, de zoon van Ramesses II. Het monument spreekt van militaire overwinningen op een reeks vijanden, waaronder het volk Israël dat ten noorden van Egypte woonde.

Gedurende meer dan een eeuw was dit de oudst bekende inscriptie waarin Israël werd vermeld. Zij toont aan dat de Israëlieten op dit punt reeds in Kanaän waren, minstens 40 jaar na hun vertrek uit Egypte volgens de bijbelse chronologie. Geleerden die vasthouden aan een uittocht van Ramesses zien dit als bewijs van een Egyptische aanval kort nadat de Israëlieten in Kanaän waren aangekomen. In de Bijbel wordt echter geen melding gemaakt van een conflict met Egypte tijdens de succesvolle verovering van Kanaän. Bovendien suggereert het feit dat de stele Israël afbeeldt als een gevestigde macht in het land, dat dit eigenlijk lang na de tijd van de uittocht en de verovering was.

Mittelsaal Huis te Avaris

Minimaal 650 jaar voordat de Merneptah Stele werd opgericht, werd in de Nijldelta van Egypte op de plaats van Avaris een huis in Syrische stijl gebouwd. De overblijfselen ervan werden opgegraven door een team van Oostenrijkse opgravers onder leiding van Manfred Bietak die het herkende als een “mittelsaalhaus” of “midden-kamer huis”. Het maakte deel uit van een Semitische gemeenschap die zich vestigde op onontgonnen grasland in de buurt van een van de vertakkingen van de rivier de Nijl. Door onderzoek van het achtergelaten cultureel materiaal kwamen de opgravers tot de conclusie dat de mensen uit de omgeving van Kanaän afkomstig waren en zich met toestemming van de Egyptische staat hadden gevestigd – geen muren omringden deze welvarende gemeenschap.

In de Bijbel was Abraham afkomstig uit Haran in Noord-Syrië, zijn zoon Izaäk kreeg daar ook zijn bruid vandaan, en zijn zoon Jakob had 20 jaar in Haran gewoond waar zijn eerste 11 zonen werden geboren. Toen Jakob tijdens een droogteperiode met zijn gezin en zijn kudden naar Egypte verhuisde, gaf Farao hem gratis het beste land in Egypte om de kudden te laten grazen. Het huis in Syrische stijl zou precies het soort bouwwerk zijn geweest waarvan men zou verwachten dat de leider van deze clan het voor zichzelf zou bouwen.

Het Jozefkanaal (de Bahr Yusef)

In dezelfde periode van het Middenrijk als het mittelsaalhuis (de 12e dynastie van Egypte), werd een kanaal ontwikkeld dat parallel liep aan het centrale deel van de rivier de Nijl over een afstand van ongeveer 100 mijl voordat het uitmondde in een groot meer dat de Fayum werd genoemd. We hebben geen gegevens over de toenmalige naam, maar de meer dan duizend jaar oude Arabische naam is “Bahr Yusef” of de Waterweg (Kanaal) van Jozef.

Joseph werd de tweede man in heel Egypte omdat hij de dromen van de Farao over een komende vreselijke hongersnood van 7 jaar had geïnterpreteerd. Zou deze naam gebaseerd kunnen zijn op een oudere traditie van een kanaal dat door Jozef werd aangelegd als onderdeel van de hulpverlening bij de grote hongersnood die in de Bijbel wordt genoemd? In Egypte zou hongersnood ontstaan bij extreem lage of extreem hoge niveaus van de jaarlijkse Nijlvloed. Een afleidingskanaal dat naar een reservoir leidt, zou helpen om een van beide mogelijkheden te bestrijden.

Proto-sinaïtische inscripties

Een andere ontdekking door Flinders Petrie en zijn vrouw Hilda werd gedaan op het Sinaï-schiereiland waar het oude Egypte koper- en turkooismijnen exploiteerde. Op de plaats Serabit el-Khadim vonden zij inscripties met een tot dan toe onbekend schrijfsysteem dat bekend werd als Proto-Sinaïtisch. Zoals te zien in de film Patterns of Evidence: The Moses Controversy bleek dat het schrift gebruik maakte van ’s werelds oudste alfabet, dat de vader was van alle moderne alfabetten.

Intrigerend was dat de inscripties in een Semitische taal bleken te zijn. Niet alleen dit, maar de inscripties doken voor het eerst op in de Sinaï en in Egypte-proper gedurende hetzelfde Midden Koninkrijk tijdperk als Jozef en zijn familie, en zij stopten met gebruikt te worden in Egypte rond de tijd van de exodus. Inscripties in deze zelfde stijl (die Proto-Canaaniet worden genoemd wanneer zij in Kanaän worden gevonden) doken later op in het land Israël. Sommige geleerden hebben voorgesteld dat deze geschriften in feite een vroege vorm van het Hebreeuws waren en dat zij Hebreeuwse woorden en boodschappen hebben geïdentificeerd.

Brooklyn Papyrus

Eén van de meest gehoorde aanklachten tegen het Bijbelse exodusverslag is dat er geen bewijs is voor een massale Semitische slavenbevolking in Egypte in de tijd van farao Ramesses. Echter, in het vroegere Midden Koninkrijk (13e dynastie) is er bewijs van Semitische nederzettingen in de gehele noordoostelijke Nijldelta. Een document uit het zuiden uit die tijd vermeldt bijna honderd slaven van een enkel landgoed – waarvan de meerderheid Semitisch was.

De Bijbel zegt dat de Israëlieten zo talrijk werden dat zij zich over Egypte verspreidden. Alle documenten uit de Nijldelta zijn weggerot als gevolg van de overstromingen van de Nijl die het gebied duizenden jaren lang jaarlijks overspoelden. We hebben dus geen geschreven documenten uit de Egyptische delta. Maar deze slavenlijst uit het zuiden bevat tientallen slaven waaronder de bijbelse vormen van namen als “Shiphrah” (dezelfde naam als de Hebreeuwse vroedvrouw in het Exodus-verslag), “Asher” en “Issachar.”

Shasu van Yhwh Naamring

Het Exodus-verslag maakt duidelijk (in Exodus 5:2) dat Farao nog nooit van Israëls God YHWH had gehoord. Maar in de oude tempel van Soleb in het moderne Soedan, somt een inscriptie van Farao Amenhotep III (meer dan honderd jaar vóór Ramesses II) vijanden van Egypte op. Een van die vijanden is de Shasu (nomaden) van YHWH. Dit is de oudst bekende inscriptie waarin de naam “YHWH” wordt gebruikt, waaruit blijkt dat Israëls God na de Exodus niet langer onbekend was voor de farao’s.

Berlin Pedestal Stone Inscription

De Merneptah Stele bevat niet meer de oudst bekende vermelding van “Israël” in een antieke inscriptie. De Berlijnse Stèle bevat een reeks naamringen (elk verbonden met een afbeelding van een gebonden gevangene) van vijanden in het Kanaän-gebied met beschadigingen aan de rechter ring in de afbeelding. Een reconstructie van de naamring door de Duitse egyptologen Manfred Gorg, Peter van der Veen en Christoffer Theis heeft aangetoond dat de naam Israël erop staat. De datering van het artefact wordt betwist, maar de meesten plaatsen het ergens rond een eeuw vóór Ramesses. Als de Israëlieten toen al in het gebied van Kanaän gevestigd waren, zou de Exodus minstens 40 jaar daarvoor hebben plaatsgevonden.

Palace, Tomb and Statue of a Semitic High Official

Nadat het Mittelsaal huis in Avaris was afgebroken, werd er een nieuw paleis gebouwd voor een Semitische hoge ambtenaar. In de Bijbel staat dat Jozef hoog werd beloond omdat hij Egypte had gered van de hongersnood. Zou dit paleis deel van die beloning zijn geweest? Achter het paleis lag een reeks van 12 tombes met kapellen bij elk. Een van deze graven was uniek omdat het de vorm had van een kleine piramide met een standbeeld van de bewoner in de kapel. Het beeld had alle motieven van een Semitische figuur uit het Kanaänitische gebied. Hiertoe behoorde ook een mantel met vele kleuren.

Ipuwer Papyrus

Deze gangbare beoordeling is te wijten aan een vermeend gebrek aan bewijs voor de hele reeks gebeurtenissen in de Exodusperiode, vanaf het bijbelse beeld van de aankomst van de Israëlieten in Egypte, tot hun slavernij toen hun bevolking explodeerde, tot hun massale vertrek uit een land verwoest door plagen, tot de haalbaarheid van een reis door droge woestijngebieden als de Sinaï en de Negev, tot uiteindelijk de verovering van het Beloofde Land Kanaän 40 jaar na hun vertrek.

Een andere veelgehoorde beschuldiging tegen een bijbelse exodus is dat er in Egyptische documenten uit de tijd van Ramesses geen enkele aanwijzing is te vinden voor iets dat lijkt op de ramp van de exodus. De rampen die Egypte meemaakte waren zo ernstig dat hun samenleving zou zijn ingestort. In feite wordt elk van de beelden van de plagen van de Exodus (van sprinkhanen tot kikkers, hagel, en wateren die in bloed veranderen) gebruikt in het Boek Openbaring om gebeurtenissen te beschrijven tijdens de eindtijd-oordelen.

Een papyrus in het Leidse Museum in Nederland vermeldt een tijd van grote rampen in Egypte en de resulterende chaos die ontstond toen de samenleving was ingestort. Het papyrus staat bekend als de Admonitions of an Egyptian Sage (vermaningen van een Egyptische wijsgeer) en ook als het Ipuwer Papyrus, en gebruikt in het begin verschillende zinnen die een griezelige gelijkenis vertonen met het Exodus-verslag. Deze omvatten de rivier die in bloed verandert, duisternis, alles is verwoesting, gejammer door het hele land met geen tekort aan doden en de slaaf die neemt wat hij vindt, terwijl goud, zilver en edelstenen aan de nek van vrouwelijke slaven worden geregen. De Bijbel verhaalt dat de Israëlieten om zilveren en gouden sieraden vroegen toen zij Egypte verlieten, en dat de Egyptenaren hun gaven wat zij vroegen. Meer informatie over deze en de andere artefacten op de lijst is te vinden in het boek Patterns of Evidence: The Exodus.

Waar sommige geleerden zich concentreren op de datum van de kopie van de Ipuwer Papyrus in het Leidse Museum (19e Dynastie – Nieuwe Rijk) en anderen speculeren over de gebeurtenissen waarover het document zou kunnen spreken (de meesten denken dat het verwijst naar de ineenstorting aan het einde van het Oude Rijk), is de eerste zorg te bepalen wanneer het oorspronkelijke verhaal werd gecomponeerd. Moderne specialisten zijn het erover eens dat het hier gaat om een kopie van een verslag dat pas laat in het Middenrijk werd geschreven – in overeenstemming met het tijdperk van de andere bewijsstukken die overeenkomen met de Bijbel. Het verslag vermeldt bijvoorbeeld piramidebouwers in de tegenwoordige tijd, en de bouw van piramiden stopte aan het eind van de 13e dynastie.

Muren van Jericho

De verovering van Kanaän 40 jaar na de Exodus:

De grootste bewering die tegen het bijbelse verslag van de uittocht wordt ingebracht, is misschien wel het gebrek aan bewijs voor de verovering van Kanaän 40 jaar na de uittocht. Maar nogmaals, het bewijs dat overeenkomt met de Bijbel kan worden gevonden, slechts eeuwen voor de tijd van Ramesses.

Het schrilste voorbeeld hiervan zijn de muren van Jericho. De Bijbel zegt dat de muren instortten toen de Israëlieten rond de stad marcheerden, op hun trompetten bliezen en schreeuwden. Daarna staken zij de stad in brand. Archeologen ontdekten dat de hoge muren van de stad naar buiten vielen, langs de helling waar de stad op gebouwd was. Dit zou voor de Israëlieten een gemakkelijke helling zijn geweest om de stad in te nemen. Een zeer dikke verbrandingslaag die plaatsvond nadat de muren waren neergehaald en die wees op extreem hoge temperaturen overtuigde de opgravers ervan dat de stad opzettelijk door een vijand in brand was gestoken. Andere bewijzen, zoals niet opgegeten en overvloedige graanvoorraden, tonen aan dat de stad werd ingenomen na een zeer korte belegering, en nadat de graanoogst in het voorjaar was binnengekomen – bewijzen die precies overeenkomen met het bijbelse verslag van een korte belegering kort na Pesach.

De discussie over de exacte datum van de uiteindelijke verwoesting van de stad Jericho zal voortduren, maar er kan geen twijfel over bestaan dat het bewijsmateriaal op talrijke, specifieke en unieke manieren overeenkomt met de bijbel. En het gebeurde allemaal eeuwen eerder dan men zou verwachten op grond van de standaard Ramesses opvatting.

Eindgedachten over Bijbelse paradigma’s en vooronderstellingen

Het in twijfel trekken van vastgeroeste paradigma’s en vooronderstellingen kan leiden tot het zien van nieuwe alternatieven en patronen die er al die tijd al waren, maar niet werden herkend voor wat ze waren. Met zo’n denkwijze zouden de meeste geleerden zelfs het Exodusverhaal als echte geschiedenis kunnen zien. – Blijf denken!