Wee de Environmental Protection Agency. Als president Trump zijn zin krijgt, zal het federale agentschap 31 procent van zijn jaarlijkse budget – ongeveer 3 miljard dollar – verliezen. Voorstanders van Trumps begrotingsvoorstel voor 2018 noemen het een “back to basics”-aanpak, waarbij wordt gesneden in wat zij zien als de overdaad aan regelgeving van het agentschap. Tegenstanders zijn even kernachtig: De voormalige directeur van de EPA bestempelde het voorstel van Trump als een “verschroeide aarde-begroting.”

Onenigheid over het nut van de programma’s van de EPA verloopt meestal langs de partijlijnen die je zou verwachten. Maar niet allemaal.

Minstens een van Trump’s voorgestelde bezuinigingen is gericht op een programma dat sommige wetenschappers al tientallen jaren in twijfel trekken: radonrisico in woningen. Dat programma, dat de normen voor risico en bescherming tegen radongas vaststelt, zou volledig worden uitgekleed. Volgens de EPA, de WHO en vele andere grote volksgezondheidsorganisaties is radon na sigarettenrook de belangrijkste oorzaak van longkanker. De EPA zegt dat radongas jaarlijks 21.000 sterfgevallen veroorzaakt. Toch zeggen sommige critici in de gezondheidszorg dat het allemaal onzin is.

Trump’s budget is nog niet aangenomen. Het moet nog steeds de handschoen van het Congres overleven, vol senatoren en vertegenwoordigers die zich al hebben uitgesproken tegen veel van de EPA-bezuinigingen, waaronder die op het radonprogramma. Maar sommige wetenschappers willen misschien dat de EPA zich terugtrekt. Het gaat er hier niet om of radon kanker veroorzaakt. Dat doet het zeker. Maar critici zeggen dat wetenschappers alleen kunnen bewijzen dat radon kankerverwekkend is bij hoge doses. Zoals in mijnschachten, niet in huizen in de voorsteden. Zij voegen eraan toe dat de gevestigde wetenschappelijke methode om de risico’s van lage doses radon vast te stellen, gewoonweg onwetenschappelijk is. Sommigen gaan zelfs zo ver te beweren dat lage stralingsdoses je lichaam kunnen helpen kanker te bestrijden. Als je die logica doortrekt, zeggen ze dat de lage-dosis radon risicobeoordeling van de EPA mensen eigenlijk zou kunnen schaden.

Het komt van binnenuit het huis

Radon is radioactief gas dat vrijkomt wanneer uranium vervalt. En omdat de meeste rotsen sporen van uranium bevatten, lekt het vrijwel overal op aarde uit de bodem. Net als uranium, vervalt radon ook. Als het dat in uw longen doet, kunnen de alfadeeltjes die vrijkomen het DNA in uw cellen beschadigen. “Als we het hebben over het risico van radon, bedoelen we eigenlijk het risico van radon en zijn vervalproducten,” zegt Phillip Price, een natuurkundige aan het Lawrence Berkeley National Laboratory. Als er genoeg DNA beschadigd raakt, stapelen de mutaties zich op en … ontstaat longkanker.

Radon is overal, maar vormt meestal geen groot risico omdat het zich in de open lucht verspreidt. “Wat onnatuurlijk is, zijn de radonniveaus die zich binnenshuis ophopen,” zegt James McLaughlin, voorzitter van de European Radon Association.

Wetenschappers begonnen de dreiging in de jaren zeventig te onderkennen, toen epidemiologen ontdekten dat mijnwerkers meer dan gemiddeld longkanker kregen. De tunnels waarin ze werkten zaten vol met radongas. Maar het echte werk van het agentschap begon na 1984, toen een ingenieur in de kerncentrale van Limerick in Pennsylvania het stralingsalarm liet afgaan toen hij op zijn werk aankwam. Na wat speurwerk ontdekten volksgezondheidsdeskundigen dat zijn huis vol zat met radon. Zoals, uraniummijn niveaus van radon. Dit veroorzaakte een nationale paniek – huiseigenaren vreesden dat hun huis net zulke hoge radonconcentraties zou hebben.

In 1986 stelde de EPA een blootstellingsniveau voor radon binnenshuis vast van 4 picocuries per liter lucht. Het is vergelijkbaar met dat aanbevolen door de Wereldgezondheidsorganisatie en de Europese Unie. Dat getal is niet gebonden aan enige regelgeving: In plaats daarvan beveelt de EPA aan dat mensen hun huizen testen (wat tussen de $20 en $200 kan kosten) en indien nodig actie ondernemen-bijvoorbeeld door ventilatoren en luchtroosters te installeren om de luchtstroom te verbeteren. Het inhuren van een aannemer voor het ventileren van uw kelder kan in de duizenden lopen.

Radon? Misschien radon niet.

Dat getal, 4 picocuries, is een grappig getal. Het wetenschappelijke model dat voor die limiet is gebruikt, zegt dat er geen aanvaardbaar niveau van radonblootstelling is. Het heet het lineaire geen-drempel model, en het wordt gebruikt om risico’s te schatten voor lage doses van kankerverwekkende stoffen. Het is niet controversieel om longkanker te koppelen aan hoge radon niveaus, zoals in een mijnschacht. Maar het is onmogelijk om een direct verband te leggen tussen lage radonniveaus en kanker. Er zijn gewoon teveel andere mogelijke kankerverwekkende stoffen, zoals luchtvervuiling, meeroken en zelfs willekeurige DNA-mutaties.

Dus het lineaire geen-drempelmodel neemt de kankerpercentages in sterk blootgestelde bevolkingsgroepen – de uraniummijnwerkers – en breidt die uit tot lagere doses straling. Vervolgens vermenigvuldigt het dat zeer kleine risico over een enorm aantal mensen om het totale aantal toekomstige gevallen van kanker te schatten. Dat is hoe de EPA schatte dat radon jaarlijks 21.000 doden door longkanker veroorzaakt.

Stralingsrisico professionals gebruiken het lineaire geen-drempel model om het blootstellingsrisico van allerlei andere radioactieve en kankerverwekkende materialen te bepalen. “Het idee is dat twee keer zoveel straling twee keer zoveel cellen met beschadigd DNA betekent, en als elke cel met beschadigd DNA een bepaalde kans heeft om een kanker te beginnen, dan heb je ceteris paribus het lineaire no-threshold model,” zegt Price. “Dat is niet gek.”

Maar als er geen drempel is waaronder radon het risico op kanker niet verhoogt, hoe kwam de EPA dan op 4 picocuries per liter binnenlucht als aanbevolen blootstellingslimiet? Ten eerste wordt radon bij lagere doses moeilijker op te sporen en te verwijderen. Dat vertaalt zich in geld. Toen de EPA in 1986 het actieniveau van 4 picocurie vaststelde, schatte zij dat elk gered leven ongeveer 700.000 dollar kostte. Verlaag dat tot 3 picocurie, en de kosten per leven verdubbelen meer dan, tot 1,7 miljoen dollar. Bij 2 picocuries, $2.4 miljoen.

Low Limit Soldiers

Critici beweren dat geld waarschijnlijk niemand redt. “Persoonlijk denk ik dat het lineaire no-threshold model te conservatief is, en veel geld verspilt dat beter besteed zou kunnen worden,” zegt Cynthia McCollough, een radioloog. “Het gebruik van het lineaire no-threshold model om toekomstige kankers te voorspellen is zeer slechte wetenschap, en alle stralingsbeschermingsorganisaties zijn het daarover eens.” In feite heeft de Health Physics Society (een grote wetenschappelijke organisatie voor stralingsveiligheidsspecialisten) officieel verklaard dat lage doses ioniserende straling geen statistisch meetbare gezondheidseffecten veroorzaken. Het officiële standpunt van de HPS over radon is echter nog steeds in overeenstemming met het radonrisico dat wordt voorgeschreven door het lineaire “no threshold”-model2.

De EPA leeft min of meer met dezelfde tweedeling. Hoewel zij vasthoudt aan het lineaire no threshold-model om het radonrisico te bepalen, erkende zij in haar evaluatie van het radonrisico voor huishoudens in 2003 dat het model zijn gebreken had1: “De Commissie heeft de hypothese van een lineaire drempelwaarde aangenomen op basis van ons huidig inzicht in de mechanismen van door radon veroorzaakte longkanker, maar erkent dat dit inzicht onvolledig is en dat het bewijs voor deze hypothese bijgevolg niet overtuigend is”. (Nadruk toegevoegd.)

Ondanks deze bekentenis is de EPA uit overvloedige voorzichtigheid toch doorgegaan met het lineaire drempelvrije model voor radon. En die voorzichtigheid is niet geheel onterecht. Een meta-analyse van drie grote, eerdere epidemiologische radonrisicostudies van de Wereldgezondheidsorganisatie stelde longkankergevallen voor op 5,4 picocuries per liter. De EPA merkt op dat deze risicoprognoses geen extrapolatie vereisen van hoge dosistempo’s naar lage1.

Maar sommige critici zeggen dat de overbeschermende actie van het agentschap mensen eigenlijk zou kunnen schaden. “Het lineaire geen-drempelmodel is gebaseerd op het concept dat verhoogde straling en verhoogde mutaties kanker veroorzaken. Die veronderstelling is fundamenteel onjuist,” zegt Mohan Doss, een arts aan het Fox Chase Cancer Center in Philadelphia. Dat komt, zegt Doss, omdat het de biologie negeert.

Mensen ontwikkelen de hele tijd DNA-mutaties. De meeste van hen veranderen niet in kanker. Een theorie waarom, zegt Doss, is dat het immuunsysteem optreedt en zich in een vroeg stadium ontdoet van die aangetaste cellen. Hij gaat zelfs zover te zeggen dat lage stralingsdoses longkanker zouden kunnen voorkomen. Doss wijst op dierstudies die aantonen dat lage stralingsdoses het lichaam kunnen helpen kanker te bestrijden door het immuunsysteem te activeren om gemuteerd DNA op te ruimen. “Deze versterkte afweer vermindert in feite de DNA-schade die zou zijn ontstaan bij afwezigheid van blootstelling aan radon,” zegt hij. Als hij gelijk heeft, betekent dit dat de richtwaarden van de EPA geen kanker voorkomen, maar veroorzaken.

Waarom luistert de EPA dan niet naar deze soldaten met lage limieten? In de eerste plaats omdat het lineaire radonrisico zonder drempelwaarde wordt onderschreven door het Committee on the Biological Effects of Ionizing Radiation van de National Academy of Sciences, de WHO, de CDC, de Amerikaanse Surgeon General en de American Lung Association1. Ook moet rekening worden gehouden met het voorzorgsbeginsel: het is beter te veel bescherming te bieden dan te weinig. En het totale radonprogramma voor binnenshuis in de EPA-begroting voor 2017 bedroeg slechts 3,5 miljoen dollar. Weet je ook nog hoe moeilijk het is om stralingsrisico’s vast te stellen bij lage niveaus? Dat zwaard snijdt aan twee kanten. “Er is wat wankel empirisch bewijs voor een zwak beschermend effect bij 2 picocuries per liter vergeleken met 0,” zegt Price. Maar of je nu kijkt naar gezondheidsvoordelen of risico’s, al het bewijs is behoorlijk wankel beneden een blootstelling van ongeveer 8 picocuries.

Ten slotte, kijk naar de traagheid. Het lineaire geen-drempelmodel ligt niet alleen ten grondslag aan de radonaanbeveling van de EPA, maar ook aan haar risicoblootstellingsschattingen voor andere stralingsbronnen.

De meeste deskundigen met wie ik sprak, hadden geen goed idee over welk effect, als dat er al is, de belofte van Trump om het radonprogramma van de EPA te schrappen, zou kunnen hebben. McCollough zei dat de echte klap tijdens Obama’s bewind werd uitgedeeld, toen het Office of Science van het Department of Energy een programma stopzette dat de biologische effecten van lage doses straling bestudeerde.

Een van hen is echter voorstander van de ondergang van het programma. “Als de Trump-regering het radonprogramma van de EPA stopzet, zou dat weinig negatieve gevolgen hebben voor de volksgezondheid”, zegt Doss. “Maar in feite zou er een verbetering van de volksgezondheid zijn, door het verminderen van longkanker.” Over verschroeide aarde gesproken.

1 UPDATE: 8/22/2017 1:30pm ET – Dit artikel is bijgewerkt met gegevens die het standpunt van de EPA over radonrisico’s rechtvaardigen.

2 UPDATE: 8/22/2017 1:30pm ET – Dit artikel is bijgewerkt om de verklaringen van de Health Physics Society over ioniserende stralingsrisico’s in het algemeen, en haar standpunt over radonrisico’s te onderscheiden.