Volgens alle overgeleverde oude historische bronnen versloeg Koning Alexandros III van Makedonië (in het Engels beter bekend als “Alexander de Grote”) Koning Porus (wiens naam in zijn moedertaal Puru zou zijn geweest) van het Indiase koninkrijk Paurava in de Slag bij de Hydaspes in mei 326 v.Chr.

Hoewel Alexander uiteindelijk zegevierde, vochten Porus en zijn manschappen moedig. De Slag bij de Hydaspes was de slag die Alexander het dichtst bij een nederlaag kwam en naar verluidt was hij zo onder de indruk van de moed van Porus dat hij hem vroeg hoe hij behandeld wenste te worden. Porus antwoordde dat hij behandeld wenste te worden zoals Alexander gewild zou hebben dat Porus hem behandelde. Alexander benoemde Porus daarom tot satraap van zijn eigen koninkrijk en ook van de landen in het zuidoosten.

Totdat ik antwoorden begon te schrijven op Quora, had ik nog nooit iemand horen betogen dat Porus Alexander werkelijk in de strijd had verslagen. We hebben niets in onze bronnen dat daarop wijst en, zoals ik zo dadelijk zal uitleggen, hebben we zeer goede redenen om aan deze bewering te twijfelen. Desalniettemin, sinds ik ongeveer een jaar geleden begon met het schrijven van antwoorden op Quora, heb ik ontdekt dat er onder Indiase en Pakistaanse nationalisten een soort obsessie schijnt te bestaan om te “bewijzen” dat Alexander werkelijk verloren heeft en dat het geaccepteerde verhaal een verzinsel is van de Griekse historici die Alexander verafgoodden.

In het antwoord ben ik van plan om het historische bewijs te onderzoeken dat de historische consensus ondersteunt dat Alexander werkelijk de Slag bij de Hydaspes gewonnen heeft. Ik betwijfel of ik hardcore Indiase of Pakistaanse nationalisten zal overtuigen, maar ik schrijf dit antwoord niet voor hen; ik schrijf het voor degenen die oprecht geïnteresseerd zijn om te weten wat er werkelijk gebeurd is.

De Indiase nationalistische versie

Ik heb u al verteld welk verslag van de afloop van de slag door historici wordt aanvaard. Nu volgt hier min of meer de herziene geschiedenis die sommige Indiase en Pakistaanse nationalisten propageren: Alexander verloor niet alleen van koning Porus in de Slag bij de Hydaspes, maar hij werd volledig afgeranseld en gedwongen zich terug te trekken en India voorgoed te verlaten. De Indiase en Pakistaanse nationalisten beweren gewoonlijk dat de geaccepteerde geschiedenis waarin Alexander de slag won slechts propaganda is die door Griekse historici is verzonnen om Alexander in een goed daglicht te stellen.

Onze geschreven bronnen voor de Slag bij de Hydaspes

Er zijn vijf belangrijke overgeleverde geschreven bronnen die ons de meeste informatie verschaffen over de veldtochten van Alexander de Grote in het algemeen en de Slag bij de Hydaspes in het bijzonder. Hiervan is de Anabasis van Alexander, geschreven door de Griekse historicus Arrianos van Nikomedia (leefde ca. 89 – na ca. 160 AD), de meest betrouwbare bron.

De andere belangrijke bronnen voor Alexanders veldtochten zijn de Universele Geschiedenis door de Griekse historicus Diodoros Sikeliotes (leefde ca. 90 – ca. 30 BC), de Historiae Alexandri Magni door de Romeinse historicus Quintus Curtius Rufus (leefde ca. eerste eeuw n.Chr.), het Leven van Alexander de Grote door de Griekse biograaf Ploutarchos van Chaironeia (leefde ca. 46 – ca. 120 n.Chr.), en de Epitome van de Philippische Geschiedenis van Pompeius Trogus door de Romeinse historicus Marcus Iunianus Iustinus Frontinus (leefde ca. tweede eeuw n.Chr.).

Deze bronnen zijn op hun beurt weer gebaseerd op eerdere bronnen die sindsdien verloren zijn gegaan. Alexander’s persoonlijke campagne-historicus Kallisthenes (leefde ca. 360 – 327 v. Chr.) was een belangrijke bron voor deze schrijvers, die hun veel informatie verschafte over Alexander’s eerdere campagnes. Kallisthenes was echter dood ten tijde van de Slag bij de Hydaspes, dus hij heeft er uiteraard nooit over geschreven. Niettemin waren er veel andere schrijvers die de periode na de dood van Kallisthenes behandelden.

Zo schreven Ptolemaios I Soter en Nearchos, twee van Alexander de Grote’s generaals die hem overleefden, beiden verslagen over zijn veroveringen, waartoe ook de Slag bij de Hydaspes zou hebben behoord. Ondertussen schreven ook Aristoboulos van Kassandreia, een onderofficier in Alexanders leger, en Onesikritos, Alexanders stuurman, verslagen over zijn veroveringen.

Naast de bronnen over de veldtochten van Alexander waren er ook andere Griekse bronnen over de Indiase geschiedenis waarvan bekend is dat sommige auteurs van de overgeleverde bronnen ze hebben gebruikt. De Griekse historicus Megasthenes (leefde ca. 350 – ca. 290 v.Chr.), die diende als ambassadeur van Seleukos I Nikator bij Chandragupta Maurya, schreef een geschiedenis van India getiteld Indika, die uitgebreid als bron werd gebruikt door sommige van onze overgeleverde schrijvers, waaronder Arrianos en Diodoros Sikeliotes.

ABOVE: Foto van Wikimedia Commons van een editie van Arrianos’ Anabasis van Alexander uit 1575. Arrianos’ verslag van de veldtochten van Alexander de Grote wordt algemeen beschouwd als het meest betrouwbare.

Kan niet verzonnen zijn door Griekse historici

De overgrote meerderheid van deze vroege schrijvers schreven onafhankelijk van elkaar. Als Alexander de Slag bij de Hydaspes werkelijk had verloren en het verhaal over zijn overwinning werkelijk een verzinsel was van Griekse historici, dan zouden we grote inconsistenties verwachten in onze bronnen over de uitkomst van de slag. We zouden verwachten dat sommige bronnen zouden beweren dat Alexander volledig won, andere bronnen zouden beweren dat Porus won maar Alexander dapper vocht, en weer andere bronnen zouden beweren dat de verslagen van de slag tegenstrijdig zijn.

In plaats daarvan zijn al onze overgeleverde bronnen het erover eens dat Alexander de Slag bij de Hydaspes won. Geen van hen vermeldt ooit het bestaan van een alternatieve versie van het verhaal waarin Alexander de slag verloor. Het is bijna ondenkbaar dat al deze auteurs, onafhankelijk van elkaar werkend, tot dezelfde leugen konden komen. Dit toont aan dat, als de overwinning van Alexander inderdaad een leugen was, het geen leugen van de kant van de historici kon zijn geweest. In plaats daarvan kon de leugen alleen van Alexander zelf afkomstig zijn.

Het feit dat geen van de Griekse geschiedschrijvers Alexander’s overwinning in zijn eentje had kunnen verzinnen, wordt ook bevestigd door het feit dat Alexander zelf een serie munten uitgaf ter herdenking van zijn overwinning op Porus. Deze munten werden geslagen tussen ca. 324 v. Chr. en ca. 322 v. Chr. Een aantal van deze munten is tot op de dag van vandaag bewaard gebleven. Het is duidelijk dat Alexander zelf beweerde dat hij gewonnen had.

BOVE: Zilveren overwinningsmunt van Alexander de Grote, geslagen in Babylon ergens tussen ca. 324 en ca. 322 v. Chr., met de afbeelding van een Makedonische krijger te paard en twee Indiaanse krijgers op de rug van een olifant

Logistieke problemen bij het idee dat Alexander de overwinning opeist ondanks een nederlaag

Er zijn echter ernstige logistieke problemen met het idee dat Alexander de overwinning opeist terwijl hij in werkelijkheid verloren heeft. Ten eerste zouden er letterlijk tienduizenden overlevende ooggetuigen van de slag zijn geweest in de tijd dat de vroegste historici zoals Ptolemaios I Soter, Nearchos, Aristoboulos, Onesikritos en Megasthenes schreven.

Alexander de Grote’s leger bij de Slag bij de Hydaspes bestond naar schatting uit ongeveer 40.000 infanteristen en tussen de 5.000 en 7.000 cavalerie-eenheden. Het leger van Porus bij de Slag bij de Hydaspes omvatte naar schatting tussen de 20.000 en 50.000 infanteristen, tussen de 2.000 en 4.000 ruiters, ongeveer 130 oorlogsolifanten (die elk waarschijnlijk twee krijgers droegen), en ongeveer 1.000 strijdwagens. Al met al was het een vrij massale confrontatie.

Als Alexander de slag werkelijk had verloren, dan zouden de tienduizenden mensen die de slag overleefden, allemaal hebben geweten dat hij loog toen hij de overwinning op Porus claimde. Het is buitengewoon moeilijk om het publiek ervan te overtuigen dat je een slag hebt gewonnen die je in werkelijkheid hebt verloren, als er tienduizenden mensen zijn die heel goed weten dat je de slag in werkelijkheid hebt verloren.

Daar komt bij dat koning Porus nog leefde op het moment dat Alexander zijn overwinningsmunten sloeg. Als hij, zoals Indiase en Pakistaanse nationalisten beweren, werkelijk de Slag bij de Hydaspes had gewonnen en op dat moment nog steeds zijn koninkrijk regeerde, zou hij vermoedelijk behoorlijk geïrriteerd zijn geweest door de bewering van Alexander dat hij gewonnen had. Als Porus echt gewonnen heeft, dan vragen wij ons af waarom hij nooit geprobeerd heeft Alexander ervan te weerhouden de overwinning op te eisen. Waarom viel hij niet binnen of startte hij zelf geen propagandacampagne?

Al met al zijn er ernstige problemen met het idee dat Alexander zomaar de overwinning kon opeisen ondanks het feit dat hij eigenlijk verslagen was. De eenvoudigste en meest logische conclusie hier is dat Alexander werkelijk gewonnen heeft, precies zoals alle historische bronnen vermelden.

Griekse invloed in India

Een ander probleem met de bewering dat Alexander zomaar de overwinning zou kunnen hebben opgeëist zonder werkelijk gewonnen te hebben, is dat Alexanders veroveringen gevolgd werden door eeuwen van Griekse invloed in het noordwestelijke deel van het Indiase subcontinent. Alexander zelf stichtte twee steden aan de oevers van de rivier Hydaspes, Boukephala en Nikaia, of gaf ze een nieuwe naam. Als Alexander werkelijk de Slag bij de Hydaspes verloor, zoals zoveel Indiase en Pakistaanse nationalisten beweren, dan moeten we ons ernstig afvragen hoe hij erin slaagde om onmiddellijk daarna twee steden te noemen die zo dicht bij de plaats van de slag lagen.

Daarnaast hadden de Seleukidische, Grieks-Baktrische, en Indo-Griekse koninkrijken allemaal invloed in deze regio gedurende de Hellenistische Periode (duurde ca. 323 – ca. 31 v.Chr.). Een heel genre van Grieks-Boeddhistische kunst kwam tot bloei in de regio. De stad Gandhara is bekend om zijn verbazingwekkende Grieks-Boeddhistische sites. Ondertussen tonen sommige van de vroegst bekende beelden van de Boeddha hem op een sterk door de Grieken beïnvloede manier.

Als Alexander werkelijk de Slag bij de Hydaspes verloor, dan zou men een verklaring moeten bedenken waarom de invloed van de Griekse cultuur eeuwen daarna zo doordringend werd in de regio. Hoewel de invloed van de Griekse cultuur in de regio niet noodzakelijkerwijs de mogelijkheid uitsluit dat Alexander de slag in het geheim verloren heeft, maakt het dit idee wel een stuk minder waarschijnlijk. Als je bedenkt dat alle historische bronnen het erover eens zijn dat Alexander de slag gewonnen heeft, wordt het bewijs voor Alexanders overwinning behoorlijk overtuigend.

HIERBOVEN: Foto van een Grieks-Boeddhistisch vrijstaand stenen Boeddhabeeld uit Gandhara, Pakistan, daterend uit de eerste of tweede eeuw na Christus

Dat is niet echt goede propaganda

Zelfs als we buiten beschouwing laten hoe ongelooflijk ongeloofwaardig dit hele idee dat Alexander op de een of andere manier een totale nederlaag als een totale overwinning wist af te doen, is, dan is er nog een ander probleem, namelijk dat het verhaal zoals we dat nu kennen eerlijk gezegd niet bepaald de beste pro-Alexander propaganda is en het is niet het soort verhaal waarvan we zouden verwachten dat Alexander het verzonnen zou hebben als hij een verhaal zou verzinnen.

Het verhaal zoals het aan ons is overgeleverd legt de nadruk op de moed en edelmoedigheid van Porus. Dit is bijvoorbeeld hoe Arrianos de overgave van Porus beschrijft in zijn Anabasis van Alexander boek vijf, hoofdstuk achttien, zoals vertaald door E. J. Chinnock:

“Toen Porus, die in de strijd een groot talent aan de dag legde en niet alleen de daden van een generaal verrichtte maar ook van een dapper soldaat, de slachting van zijn cavalerie zag, en sommige van zijn olifanten dood lagen en andere zonder verzorgers ronddoolden in een verlaten toestand, terwijl het grootste deel van zijn infanterie was omgekomen, vertrok hij niet zoals Darius, de grote koning, en gaf zijn mannen het voorbeeld van de vlucht; maar zolang er Indianen in de strijd overbleven, bleef hij doorvechten. Maar ten slotte, toen hij een wond aan zijn rechterschouder had opgelopen, welk deel van zijn lichaam als enige tijdens de strijd onbeschermd was, draaide hij zich om.”

Dit is niet het soort beeld dat we van Griekse schrijvers zouden verwachten als Alexander werkelijk door Porus zou zijn verslagen. Over het algemeen erkennen mensen de moed van hun vijanden pas nadat ze verslagen zijn. Zolang hun vijanden nog op vrije voeten zijn en nog steeds dreigen, zijn mensen geneigd de nadruk te leggen op hun wreedheid, hun wreedheid en hun barbaarsheid. Door verslagen te worden door een vijand wordt iemands haat jegens hen gewoonlijk alleen maar groter.

Als Alexander werkelijk door Porus was verslagen, dan is het niet erg logisch waarom Griekse schrijvers die Alexander wilden verheerlijken er zo op gebrand zouden zijn om de moed en edelmoedigheid van Porus zelf te benadrukken. Het feit dat de Griekse schrijvers Porus afschilderen als dapper en eervol, wijst er dus op dat Alexander ofwel Porus versloeg ofwel op zijn minst vrede met hem sloot.

BOVE: Fictieve illustratie uit ca. 1911 waarop de legers van Alexander vechten tegen de legers van Koning Porus in de Slag bij de Hydaspes

De “zachtere” versie van de bewering

Enige Indiase en Pakistaanse nationalisten, die zich realiseren hoe ongeloofwaardig het is om te beweren dat Porus Alexander werkelijk versloeg in de Slag bij de Hydaspes, hebben hun toevlucht genomen tot wat je een “zachtere” versie van deze bewering zou kunnen noemen. Er zijn mensen die erkennen dat Alexander de Slag bij Hydaspes won, maar die volhouden dat Porus uiteindelijk won omdat Alexanders troepen uiteindelijk muitten bij de rivier de Hyphasis, waardoor Alexander gedwongen werd terug te keren naar het westen.

Zelfs deze “zachtere” versie van het verhaal houdt echter geen stand bij nader onderzoek. Alexander veroverde het koninkrijk van Porus en trok verder India in. Terwijl Alexander rond mei 326 v. Chr. aan de oevers van de rivier de Hydaspes tegen Porus vocht, sloegen zijn soldaten rond juli of augustus 326 v. Chr. aan de oevers van de rivier de Hyphasis aan het muiten – nadat zij al helemaal door het koninkrijk van Porus waren gemarcheerd. Het is moeilijk te beweren dat Porus “gewonnen” had toen zijn hele koninkrijk veroverd was. Porus mocht dan wel als satraap over zijn vroegere koninkrijk hebben geheerst, maar hij werd niettemin gedwongen zich aan Alexander te onderwerpen.

En zelfs na de muiterij ging Alexander niet rechtstreeks terug naar het westen; in plaats daarvan trok hij naar het zuiden, waar hij onderweg nog meer landen veroverde. De muiterij op de Hyphasis betekende dus niet het volledige einde van Alexanders veroveringen op het Indiase subcontinent, hoewel het wel het verste oostelijke punt markeerde dat zijn legers ooit bereikten.

Ik denk dat er weinig twijfel over bestaat dat de onverwachte moeilijkheden die Alexanders leger ondervond in de Slag bij de Hydaspes tegen het leger van Porus een belangrijke rol speelden bij hun besluit om te muiten. In het bijzonder waren de Grieken naar verluidt verbaasd over het grote aantal oorlogsolifanten van Porus. Toch was de onverwachte vaardigheid van Porus’ leger lang niet de enige reden waarom de troepen muitten. Zij hadden de halve bekende wereld afgereisd en waren ongetwijfeld uitgeput en hadden heimwee.

BOVE: Kaart van Wikimedia Commons met de veroveringen van Alexander in Azië

Conclusie

We kunnen nooit iets in de geschiedenis onomstotelijk bewijzen. Niettemin zijn er enkele dingen waar we bijna zeker van kunnen zijn. We moeten onze conclusies baseren op de Wet van Parsimony, die stelt dat de conclusie die het minste aantal ad hoc aannames vereist, waarschijnlijk juist is.

Al onze overgeleverde historische bronnen zijn het erover eens dat Alexander de Slag bij de Hydaspes won. We hebben geen bewijs dat ons doet twijfelen aan de juistheid van onze bronnen in dit opzicht en we hebben in feite een grote hoeveelheid bewijs dat hen ondersteunt. De meest voor de hand liggende conclusie is dan ook dat Alexander de slag echt gewonnen heeft.

Ik zeg dit niet omdat ik stiekem voor Alexander wil pleiten. Ik heb al in niet mis te verstane bewoordingen geschreven over hoe verontrustend wreed Alexander kon zijn. Ik concludeer dat Alexander de slag gewonnen heeft omdat het historische bewijs mij daartoe leidt. Als er goede redenen waren om te twijfelen aan Alexanders overwinning, dan zou ik die in twijfel trekken, maar zoals de zaken er nu voor staan, zijn mij geen goede bewijzen bekend die erop wijzen dat Alexander verloren heeft.

Waarom? Waarom?

Ik moet toegeven dat het me werkelijk een raadsel is waarom zoveel mensen de behoefte voelen om een alternatieve geschiedenis te verzinnen waarin Alexander de Slag bij de Hydaspes zou hebben verloren. Ten eerste is het voor mij verbijsterend waarom mensen zich zo druk maken over de vraag of één heerser van een klein koninkrijk in Noordwest-India 2.345 jaar geleden al dan niet één enkele veldslag heeft gewonnen. Ik bedoel, kom op, mensen, het is niet zo dat de overwinning of nederlaag van Porus enige reële gevolgen heeft voor het heden.

Ten tweede vind ik het verwarrend waarom mensen de behoefte voelen om dingen te verzinnen, aangezien de echte geschiedenis hier al absoluut rijp is voor nationalistische hervertellingen. Koning Porus gaf Alexander, de onstuitbare veroveraar en militair meesterbrein die nooit een veldslag verloor, de zwaarste strijd van zijn leven. Hij vocht zo hard dat zelfs zijn vijand onder de indruk was en hij niet alleen zijn voormalige koninkrijk als satraap mocht besturen, maar ook de landen in het zuidwesten.

Er is geen enkele manier waarop dit verhaal een slechte indruk zou kunnen maken op Porus. Zeker, hij verloor, maar hij moest het opnemen tegen Alexander de Grote, die niemand ooit heeft kunnen verslaan. Porus kwam in ieder geval het dichtst in de buurt van een nederlaag tegen Alexander.

ABOVE: De strijd tussen Alexander en Porus, geschilderd door de Nederlandse Gouden Eeuw-schilder Nicolaes Pieterszoon Berchem 1 view