Pro-Russische kandidaten en partijen hebben in Oost-Oekraïne aanzienlijke successen geboekt tijdens lokale verkiezingen die op 25 oktober in het hele land werden gehouden. In steden in de hele regio eisten Moskou-vriendelijke politieke krachten het leeuwendeel van de stemmen op en behielden hun traditionele dominantie over het politieke landschap.

Dit resultaat werd algemeen verwacht. Ondanks de nabijheid en de zware emotionele tol die de zes jaar durende Russisch-Oekraïense oorlog heeft geëist, is de politieke loyaliteit in de regio sinds de vooroorlogse periode weinig veranderd. Jonge kiezers zijn nog steeds diep ontgoocheld en geneigd zich van stemming te onthouden, terwijl het oudere electoraat zich plichtsgetrouw blijft scharen achter het soort paternalistische pro-Russische partijen die in deze contreien lange tijd de overhand hebben gehad.

Nergens is de veerkracht van de pro-Russische stem van Oekraïne duidelijker dan in Slovyansk. Zes jaar geleden diende deze stad met iets meer dan 100.000 inwoners als het initiële brandpunt van Kremlinpogingen om een massale anti-Kyiv opstand in Oost- en Zuid-Oekraïne te ontketenen. Gedurende drie maanden, te beginnen in april 2014, was het de feitelijke hoofdstad van Novorossija (“Nieuw Rusland”), de clientstaat die Moskou wilde creëren uit de puinhopen van onafhankelijk Oekraïne.

Tijdens de Russische bezetting van Slovyansk onderging de stad een reeks verschrikkingen, waaronder massale onteigening van bedrijven en eigendommen, willekeurige arrestaties en opsluitingen, dwangarbeid, marteling en executies. De nachtmerrie eindigde uiteindelijk in juli 2014 toen Oekraïense troepen Slovyansk bevrijdden. Sindsdien is het in vrede gebleven.

Deze ervaring heeft de stad op veel manieren getekend, maar het heeft relatief weinig invloed gehad op het politieke landschap. Een duidelijke meerderheid van de plaatselijke burgers voelt zich nog steeds sterk verbonden met Rusland, terwijl het wantrouwen tegenover de Oekraïense politieke partijen in Kiev diep zit. Deze voorkeuren kwamen duidelijk naar voren bij de recente lokale verkiezingen, waarbij een paar pro-Russische politici doorgingen naar de tweede ronde van deze maand om de volgende burgemeester van Slovyansk te kiezen.

De twee kandidaten zijn zittend burgemeester Vadim Lyakh (Oppositie Blok partij) en zijn uitdager Pavlo Prydvorov (Oppositie Platform-For Life partij). Prydvorov is de voormalige secretaris van de gemeenteraad van Slovyansk. Hij was ook kort waarnemend burgemeester in de onmiddellijke nasleep van de bevrijding van de stad in 2014.

Beide politici woonden de zittingen van de gemeenteraad van Slovyansk bij ten tijde van de Kremlin-overname in het voorjaar en de vroege zomer van 2014, en worden ervan beschuldigd de oprichting van de zogenaamde Volksrepubliek Donetsk te hebben gesteund. Geen van beiden is ooit aangeklaagd voor hun betrokkenheid bij het Russische proxy-regime dat de stad tijdens die noodlottige maanden bestuurde.

Dit gebrek aan strafrechtelijke vervolging is een veelvoorkomend thema in de bevrijde delen van Oost-Oekraïne, waar veel lokale functionarissen aanvankelijk de opstand van het Kremlin steunden, maar er sindsdien in zijn geslaagd in functie te blijven door zich nuttig te maken voor de Oekraïense regering in Kiev. Lyakh werd in 2015 verkozen tot burgemeester van Slovyansk, terwijl Prydvorov tegelijkertijd lid werd van de gemeenteraad.

Van de vele lokale ambtenaren in Oost-Oekraïne die beschuldigd worden van steun aan de Russische invasie van 2014, is de meest beruchte misschien wel de voormalige Slovyansk burgemeester Nelya Shtepa. Eind 2014 werd zij beschuldigd van separatisme en het organiseren van een terroristische groepering. Shtepa zat drie jaar in hechtenis voordat ze in 2017 onder huisarrest werd geplaatst. Zes jaar later is haar zaak nog steeds in behandeling, maar ze is niet langer onderworpen aan beperkingen.

Shtepa is altijd opstandig gebleven, en heeft geprobeerd om zichzelf af te schilderen als een soort martelaar. Ze heeft zelfs campagne gevoerd in de recente verkiezingen om haar oude baan terug te winnen, eindigde als derde en miste nipt een plaats in de komende head-to-head stemming tussen de twee koplopers.

Schrijf u in voor het laatste van UkraineAlert

UkraineAlert is een uitgebreide online publicatie die regelmatig nieuws en analyses over ontwikkelingen in de Oekraïense politiek, economie, het maatschappelijk middenveld, en cultuur biedt.

De dominantie van pro-Russische politiek in Slovyansk creëert duidelijke uitdagingen voor het aanzienlijke contingent pro-westerse inwoners van de stad en voorstanders van de Europese integratie van Oekraïne. Volgens de lokale activist Dmytro Braslavsky zullen de meeste Europese kiezers in Slovyansk de huidige burgemeester Vadim Lyakh steunen, die hij “de minste van twee kwaden” noemt.

Braslavsky gelooft dat de apathie van de kiezers een van de belangrijkste obstakels is voor pro-westerse politici die in Oost-Oekraïne voet aan de grond willen krijgen, en beweert dat maar weinig inwoners van Slovyansk het belang van lokale verkiezingen inzien. Dat geldt vooral voor de jongere bevolkingsgroepen, zegt hij.

“Het is nog steeds erg moeilijk om de mensen uit te leggen dat het gemeentebestuur belangrijker is voor het dagelijks leven in Slovyansk dan de president of het parlement,” legt Braslavsky uit. “Vooral jongeren hebben in de eerste ronde niet gestemd, en waarschijnlijk zal de opkomst in de tweede ronde nog lager zijn. Zij hadden het verschil kunnen maken als zij de meer pro-westerse kandidaat van de partij Dienaar van het Volk hadden gesteund. In plaats daarvan hebben oudere kiezers opnieuw de uitslag van een verkiezing in Slovyansk bepaald. Geen wonder dat we nog steeds geregeerd worden door dezelfde politieke klasse als voorheen.”

De plaatselijke milieuactiviste Kapitalina Pasikova deelt veel van Braslavsky’s zorgen en geeft toe zich depressief te hebben gevoeld na de stemming van 25 oktober. Zij stelt dat een gelaten stemming de inwoners van Slovyansk ervan weerhoudt zich in te zetten voor zinvolle veranderingen en wijst op de lokale verkiezingen van vijf jaar geleden die voor veel inwoners een keerpunt vormden en de prille hoop op een nieuw begin de bodem insloegen. “Toen de stad in 2014 voor het eerst werd bevrijd, kwamen er aanvankelijk veel activisten op”, herinnert Pasikova zich. “We geloofden dat dit onze stad was. We hadden het gevoel dat het aan ons was om dingen beter te maken. Maar de lokale verkiezingen van 2015 waren verwoestend. Alles bleef hetzelfde en alle oude gezichten kwamen terug aan de macht.”

Dertig inwoner van Slovyansk, Ksenia, is op haar hoede om in het openbaar te spreken over het politieke klimaat in de stad en vroeg om niet haar volledige naam te gebruiken. Ze beweert dat de sfeer steeds ongemakkelijker wordt voor diegenen die de geopolitieke koers van Oekraïne naar het westen steunen. “Veel pro-Europese mensen willen Slovyansk nu verlaten, en sommigen zouden Oekraïne helemaal willen verlaten.”

Ksenia zelf zegt dat ze dergelijke plannen niet heeft, en dat ze liever een toekomst in haar woonplaats opbouwt. Ze was helemaal niet verrast door de uitslag van de recente gemeenteraadsverkiezingen en is voorstander van een pragmatische aanpak, waarbij ze stelt dat iedereen die in Slovyansk wil blijven, zich moet aanpassen aan de bestaande politieke realiteit in plaats van zijn hoop te vestigen op verandering. “Ik zit zeker niet te wachten op wonderen van politici,” kwinkelt ze.

Ondanks de sombere stemming onder velen in de pro-westerse gemeenschap van Slovyansk, is de politieke sfeer in de stad niet geheel onveranderlijk. In de afgelopen vijf jaar van zijn ambtstermijn is burgemeester Ljach volgens politiek analist en inwoner van Slovyansk, Denis Bigoenov, begonnen met het voorzichtig innemen van een aantal meer pro-Europese standpunten. Deze poging om de middenweg op te eisen is politiek gezien heel logisch, zegt Bigunov. “Ljach heeft in de eerste ronde van de recente lokale verkiezingen ongeveer 30% van de stemmen gekregen, terwijl de belangrijkste pro-Westerse kandidaat van de partij Dienaar van het Volk bijna 15% haalde. Door te laten zien dat hij niet van plan is een strikt pro-Russische politicus te zijn, hoopt Ljach in de tweede ronde pro-Europese stemmen te winnen en tegelijkertijd zijn traditionele achterban van gepensioneerden te behouden.”

De vooruitgang die euro-vriendelijke kandidaten tijdens de recente gemeenteraadsverkiezingen in Slovyansk hebben geboekt, is nog veel te bescheiden om de pro-Russische politieke zwaargewichten van de stad zorgen te baren. Niettemin zijn er tal van soortgelijke tekenen van een geleidelijke verschuiving in de hele regio, te beginnen met de opmerkelijke prestaties van president Zelenskyy bij de presidents- en parlementsverkiezingen van 2019, en voortgezet in de sterker dan verwachte recente vertoning in delen van Oost-Oekraïne door de Europese Solidariteitspartij van voormalig president Petro Poroshenko.

Als dit een bewijs is van een veranderend politiek landschap, vindt het plaats in een bijna ijzeltempo. In werkelijkheid kan het tientallen jaren duren voordat de machtsbalans definitief verschuift van een politieke status quo die is geworteld in traditionele opvattingen over sterke banden met Rusland.

Dit is niet meer dan normaal, zegt Bigunov. Hij stelt dat Slovyansk en andere steden in Oost-Oekraïne de historische banden missen die een groot deel van Centraal- en West-Oekraïne verbinden met een bredere Europese politieke cultuur. In plaats daarvan hebben de veel jongere nederzettingen in het oosten meer dan een eeuw niets dan autoritair bewind gekend. De tsaristische autocratie werd direct gevolgd door het totalitarisme van de bolsjewieken. De uiteindelijke ineenstorting van de Sovjet-Unie leidde vervolgens tot een nieuw tijdperk van regionale dominantie door de Partij van de Regio’s van Viktor Janoekovitsj. Echte democratie bereikte Slovyansk pas in de zomer van 2014, toen die samen met het Oekraïense leger arriveerde.

Zes jaar later domineren pro-Russische partijen nog steeds de politieke aangelegenheden in de stad, net als elders in Oost-Oekraïne. De pro-Westerse kiezers in de regio beginnen echter langzaam hun stem te laten horen en worden geleidelijk een factor waarmee rekening moet worden gehouden in de verkiezingsberekeningen van rivaliserende kandidaten. Dit ondermijnt het machtsmonopolie dat ooit het publieke debat verstikte. Een meer pluralistische politieke cultuur begint langzaam vorm te krijgen, maar pro-Russische partijen zullen waarschijnlijk nog lange tijd de overhand houden.

Mykhaylo Shtekel is journalist bij Radio Svoboda.

Verder lezen

De standpunten in UkraineAlert zijn uitsluitend die van de auteurs en weerspiegelen niet noodzakelijk de standpunten van de Atlantische Raad, zijn medewerkers, of zijn supporters.