Vraag: “Wat is de Hindoe Trimurti? Waarin verschilt die van de Christelijke Drie-eenheid?”
Antwoord: Het Hindoeïsme is een gecompliceerde godsdienst met meerdere goden die al dan niet allemaal slechts avatars (vertegenwoordigers) zijn van de taken die door een enkele opperheer worden uitgevoerd. Verschillende sekten binnen het Hindoeïsme leggen de nadruk op de verering van verschillende goden op basis van neigingen, leiderschap en behoeften; en verschillende Hindoe leraren interpreteren dezelfde geschriften met verschillende betekenissen. De oppergod in het Hindoeïsme vertegenwoordigt ook de opperste waarheid van de kosmos.
Drie van deze Hindoegoden worden soms gecombineerd om de “Trimurti” te vormen, een triade van goden (meestal Brahma, Vishnu, en Shiva). Het woord Trimurti komt van het voorvoegsel voor “drie”, tri-, en het Hindi woord voor “beeld” of “voorstelling”, murti. Hun specifieke taken (Brahma schept, Vishnu onderhoudt, en Shiva vernietigt) houden de wereld in een staat van evenwicht. Vishnu en Shiva zijn twee belangrijke avatars of representaties van de opperheer, en die opperheer heeft drie aspecten, volgens de Rigveda (1700-1100 v.Chr.). De Maitri Upanishad (800-400 v. Chr.) heeft een noot, niet origineel in de tekst, over de combinatie van Brahma, Vishnu, en Shiva. De eerste vermelding van de Trimurti zelf, echter, was in het gedicht “Geboorte van de Oorlogsgod”, geschreven in de 4e of 5e eeuw AD. Pas in de Purana’s (AD 300) werden de leden van de Trimurti samengebracht om hun welomschreven rollen in de zorg voor de kosmos te ontvangen.
Brahma schept en geeft levenskracht aan zijn schepping. Een van zijn voornaamste aspecten is kennis en de verspreiding van kennis. Hij wordt tegenwoordig nauwelijks als individu vereerd en heeft slechts een handvol tempels in India; hij werd betrapt op een zonde (te toegeeflijk zijn en demonen zegenen, proberen zijn dochter te verleiden, of liegen, afhankelijk van het verhaal) en moet werken onder toezicht van Vishnu of Shiva. Brahma de god moet niet verward worden met Brahman, dat “absolute, hoogste werkelijkheid of de manifestatie ervan” betekent, of Brahmaan, de Hindoe-kaste van priesters.
Vishnu onderhoudt de werelden onder zijn hoede. In de begintijd van het Hindoeïsme was hij een minder belangrijke god, en zelfs nu nog worden sommige van zijn incarnaties, zoals Heer Rama en Heer Krishna, meer vereerd dan hijzelf. Hindoes beweren dat Boeddha een andere incarnatie is, maar Boeddhisten, die geloven in verlichte mensen in plaats van goden, zijn het daar niet mee eens. Vishnu vertegenwoordigt koningschap en militaire macht en dwingt orde af met fysieke kracht.
Shiva (of Rudra-Siva) is de vernietiger- of absorbergod. Hij en Vishnu streden vaak om de titel van “Opperheer”. Shiva is vatbaar voor woedeaanvallen, en zijn destructieve neiging komt voort uit zijn verlangen om de wereld nieuwer en zuiverder te zien. Net als Vishnu worden zijn incarnaties meer aanbeden dan hijzelf. Hij is de god van de mannelijke vruchtbaarheid, maar ook van de ascese, want zelfverloochening zou iemands “ascetische warmte” verhogen en hem aantrekkelijker maken voor vrouwen.
De Hindoe Trimurti is de weergave van het werk van de opperheer om de kosmos te beheersen, zoals geïllustreerd in de combinatie van de drie goden in deze specifieke rollen. Elk van de drie goden heeft verschillende belangen, maar wanneer hun krachten worden gecombineerd om zich te richten op schepping, onderhoud en vernietiging, dan is dat de Trimurti.Eén theorie is dat het concept van de Trimurti ontstond om aanbidders van verschillende Hindoe sekten in een meer samenhangende groep te brengen. Vaishnavieten die Vishnu aanbaden en Saivieten die zich op Shiva concentreerden konden zich verenigen in het aanbidden van één opperheer die de aspecten van een onderhouder en vernietiger had, met de toevoeging van een schepper, terwijl zij zich toch op hun specifieke sekte konden concentreren. In werkelijkheid zullen zij die specifiek Vishnu of Shiva aanbidden evenzeer geneigd zijn om ofwel de Trimurti te negeren ofwel uit te leggen hoe hun favoriete god de opperheer is die de andere twee geschapen heeft. Andere Hindoe sekten combineren verschillende goden tot “Trimurti”, waaronder Brahma, Vishnu, en Bhava, of vervangen Brahma, Shiva, en Krishna. In elk geval is de Trimurti, hoewel vermeld in de Hindoe literatuur, geen belangrijk onderdeel van het Hindoeïsme zoals het wordt gepraktiseerd, maar meer een verklaring van de werking van de kosmos.
Het gedefinieerde concept van de Trimurti is een relatief nieuwe toevoeging aan het Hindoeïsme, maar het belang van het getal 3 is dat niet. Het Hindoeïsme onderwijst drie lagen van de natuur, drie staten van zijn, drie verdelingen van zowel de tijd als de dag, en drie fasen van leven en zelfrealisatie, om er een paar te noemen. Het ligt voor de hand dat de opperheer de kosmos zou ordenen via kenmerken van drie van zijn avatars.
De leer van de Trimurti als drie manifestaties van de opperheer is vergelijkbaar met de ketterse christelijke leer die Sabellianisme wordt genoemd. In het Sabellianisme zijn de leden van de Drie-eenheid geen individuen, maar slechts drie verschillende representaties of vormen die God verkiest om zich als zodanig voor te stellen. De Trimurti wordt ook wel het Hindoe triumviraat genoemd, een bestuursorgaan bestaande uit drie individuen, wat het tegenovergestelde idee is van het Sabellianisme omdat de identiteit van de leden in de eerste plaats die van individuen is die samenwerken.
De Hindoe Trimurti is niet zoals de Christelijke Drie-eenheid. De Drie-eenheid is één God in drie gelijkwaardige, gelijk-eindigende Personen. Veel Hindoes verwerpen het concept van de Trimurti, en zelfs degenen die de Trimurti aanvaarden, zien de triade als drie Hindoegoden die verschijnen als avatars, manifestaties of modi van de opperheer; het zijn geen afzonderlijke personen.