Door Zuleyma Rivera, LMSW

U hebt waarschijnlijk wel eens gehoord van de “vecht- of vluchtreactie”. Dit is hoe je lichaam reageert op gevaar om je te helpen overleven. Je hart gaat sneller kloppen. Je longen nemen meer zuurstof op. Je spieren worden gespannen zodat je klaar bent om in actie te komen. Dit alles om je klaar te maken om terug te vechten of weg te rennen van het gevaar.

Dit gebeurt allemaal automatisch, buiten je controle om.

Maar door ons stressreactiesysteem ‘vechten of vluchten’ te noemen, wordt een derde, net zo gebruikelijke en normale reactie op gevaar buiten beschouwing gelaten: bevriezen.

Wat is de bevriezingsreactie?

Net als vechten of vluchten, is bevriezen een automatische, onwillekeurige reactie op een bedreiging. In een fractie van een seconde besluiten de hersenen dat bevriezen (in plaats van vechten of wegrennen) de beste manier is om te overleven wat er gebeurt. Soms, wanneer ze bevriezen, dissociëren mensen en voelt het alsof ze naar zichzelf kijken van buiten hun eigen lichaam. Of hun lichaam wordt stijf of slap, zodat ze zich niet kunnen bewegen.

Wanneer iemand bevriest, probeert zijn lichaam hem te beschermen. Bevriezen is een evolutionaire overlevingstactiek, vergelijkbaar met wanneer een dier zich dood speelt. Het is geen bewuste beslissing, maar iets waar niemand controle over heeft. Het maakt niet uit of je getraind bent in zelfverdediging, of groter of sterker bent dan je aanvaller. Iedereen kan bevriezen.

Waarom doet het ertoe?

Zelfs al is bevriezen een veel voorkomende reactie op trauma, het is niet zo bekend als vechten of vluchten. En dat is een groot probleem. Het betekent dat mensen die bevriezen zichzelf vaak de schuld geven van wat er is gebeurd: “Waarom vocht ik niet terug?” “Waarom ben ik niet weggelopen?”

Wanneer ze zichzelf de schuld geven, zijn slachtoffers vaak minder geneigd over hun ervaring te praten, waardoor het minder waarschijnlijk is dat ze de hulp en steun krijgen die ze nodig hebben.

Deze gevolgen komen vooral hard aan bij overlevenden van seksueel geweld. Ze vragen zich af of het “echt” aanranding was, omdat ze niet teruggevochten hebben, of de handen van hun aanvaller weggeduwd hebben, of nee gezegd hebben.

Als ze ervoor kiezen om over hun ervaring te praten, kunnen overlevenden te maken krijgen met dezelfde slachtoffer-blamerende vragen van anderen. Het is belangrijk om te begrijpen dat het ontkennen van hun ervaring al een trauma op zich kan zijn. Seksueel geweld gaat immers gepaard met een extreem verlies van macht en controle. Wanneer iemand die angstaanjagende realiteit ontkent, ontneemt hij of zij de overlevende opnieuw de macht. Een van de belangrijkste dingen die we kunnen doen om overlevenden te steunen, is hen te geloven en te valideren.

Dus wat heeft dit met mij te maken?

Het is beangstigend om te denken dat er momenten zijn waarop we geen controle hebben over ons lichaam en wat er met ons gebeurt. Maar door die realiteit te negeren, worden wij en de mensen van wie we houden, blootgesteld aan schuld en zelfverwijt. Ik heb het er al eerder over gehad dat het beschuldigen van slachtoffers vaak voortkomt uit angst en pijn – pijn dat er iets vreselijks is gebeurd met iemand om wie we geven, pijn dat we niets hadden kunnen doen om het te voorkomen.

Inzicht in de bevriezingsreactie kan overlevenden die het hebben meegemaakt helpen om zelfverwijt en schuldgevoel los te laten, te praten over wat er is gebeurd en te beginnen met genezing. Het kan de mensen in de omgeving van de overlevenden helpen om steun te bieden in plaats van het slachtoffer de schuld te geven. Het kan eerstehulpverleners en ons rechtssysteem helpen om gevallen van seksueel geweld te behandelen op een manier die overlevenden daadwerkelijk steunt en bevestigt.

Als iemand je vertelt over seksueel geweld of een ander trauma, weersta dan het stellen van gerichte vragen als: “Heb je nee tegen hem gezegd?” of “Waarom heb je…?” Zorg er in plaats daarvan voor dat ze begrijpen dat wat er is gebeurd niet hun schuld was. Als ze een bevriezingsreactie hadden, zorg dan dat ze begrijpen dat ze geen controle hadden over de reactie van hun lichaam.

Als je bevroren bent toen je in een enge situatie was, weet dan dat je reactie je lichaam was dat je probeerde te beschermen.

Er is niets “mis” met je. Je had de reactie van je lichaam niet in de hand. Nogmaals: wat er gebeurde was niet jouw schuld. Als je 10-22 jaar oud bent en wilt praten over wat er is gebeurd, kom dan langs bij het Mount Sinai Adolescent Health Center voor gratis, vertrouwelijke counseling. Je bent welkom.

Zuleyma Rivera, LMSW is een klinisch maatschappelijk werker met een specialisatie in kinderen, jongeren en gezinnen, en in het behandelen van trauma bij adolescenten. Zuleyma heeft gewerkt in preventieve gemeenschapsinstellingen en poliklinieken voor middelenmisbruik, en als gezinstherapeut aan huis en als schooltherapeut. Momenteel is zij werkzaam als ambulant klinisch maatschappelijk werker in het Mount Sinai Adolescent Health Center in Manhattan.

Het Mount Sinai Adolescent Health Center is gevestigd in New York City. Het biedt uitgebreide, vertrouwelijke, oordeelvrije gezondheidszorg aan meer dan 12.000 jongeren per jaar. Deze column is niet bedoeld om medisch advies, professionele diagnose, opinie, behandeling of diensten aan u of aan enig ander individu te verstrekken, alleen algemene informatie voor educatieve doeleinden.