We zien Romeinse cijfers overal om ons heen: op monumenten en gebouwen, op wijzerplaten van klokken, op copyright-datumstempels aan het eind van tv-programma’s. Elders geven ze de titels van vorsten en filmsequels een zekere gravitas.

Hoewel er geen prijzen te winnen zijn voor het raden naar de plaats waar deze cijfers werden ontwikkeld en op grote schaal gebruikt – de aanwijzing zit in de naam – is hun oorsprong een beetje duisterder. Het lijkt erop dat de Romeinen het numerieke systeem van de Etrusken overnamen, hoewel ze in tegenstelling tot de Etrusken ervoor kozen om van links naar rechts te lezen, in plaats van van rechts naar links.

Een vroeg voorbeeld stond op de Rostrale Zuil van Gaius Duilius, opgericht op het Forum Romanum ter herinnering aan een overwinning op Carthago in de slag bij Mylae in 260 v. Chr. Een symbool dat er ongeveer uitziet als (((I))) is meerdere malen te zien, elk voorstellend het bedrag ‘100.000’.

Wat zijn de Romeinse cijfers?

Er zijn zeven Romeinse cijfers die vandaag de dag veel gebruikt worden: I, V, X, L, C, D en M, die de getallen 1, 5, 10, 50, 100, 500 en 1.000 voorstellen, zoals in de onderstaande tabel is aangegeven.

Ondanks dat het idee van de Etrusken werd gepikt, kwamen deze Romeinse cijfers niet volledig tot stand. Het Etruskische systeem werd niet alleen in tegengestelde richting gelezen, maar gebruikte ook verschillende symbolen, waaronder verschillende voor grotere getallen die de vertaling hebben getrotseerd.

Ook verschenen de Romeinse cijfers niet allemaal op hetzelfde moment. De Romeinse L en D (50 en 500) verschenen bijvoorbeeld pas in de latere jaren van de Republiek.

• Spijkerschrift: 6 dingen die u (waarschijnlijk) nog niet wist over ’s werelds oudste schrijfsysteem

Wat zijn de Romeinse cijfers voor 1 tot 100?

De getallen die u op een wijzerplaat ziet, 1 tot 12, worden in Romeinse cijfers geschreven als I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X, XI en XII. Hier is nog een grafiek die u helemaal tot 100 brengt:

Hoe leest u Romeinse cijfers?

Romeinse cijfers worden van links naar rechts geschreven, en ze moeten in die richting worden gelezen, rekening houdend met twee regels voor de vertaling:

• Wanneer een symbool van mindere waarde is dan het symbool erna, trekt u de kleinere waarde af van de grotere
• Wanneer het symbool van gelijke of grotere waarde is dan het symbool erna, telt u de twee bij elkaar op

Dus, bijvoorbeeld, IX wordt vertaald als negen, maar XI leest u als 11, en XX is 20.

Wanneer je langere reeksen cijfers hebt, moet je elke groep cijfers apart tellen en aan het eind bij elkaar optellen. Dus, terwijl het jaar dat Magna Carta werd verzegeld (1215) wordt een eenvoudige MCCXV (1.000 + 100 + 100 + 10 + 5) het jaar dat Julius Caesar werd vermoord (44 voor Christus) wordt geschreven als XLIV, of ((50-10) + (5-1)).

Deze inhoud is geschreven voor BBC History Revealed en gepubliceerd op HistoryExtra in MMXX (2020)