Mijn zorgverlener, Kaiser Permanente, stuurde me ooit een glanzende brochure waarin de deugden van een plantaardig dieet werden aangeprezen. Mijn eigen dieet is al rijk aan fruit en groenten en ik eet zelden vlees, behalve af en toe bij een barbecue.

Dus prompt deponeerde ik de brochure in de prullenmand. Ik dacht niet meer aan het onderwerp totdat een paar vrienden me vroegen er eens kritisch naar te kijken.

Primum non-nocere

“Ten eerste, doe geen kwaad,” zo sprak Hippocrates 2500 jaar geleden, en elke aankomende arts declameert het op de dag van zijn afstuderen. En in dit opzicht schittert het plantaardige dieet: Niemand is gestorven aan het eten ervan – als je patiënten met voedselovergevoeligheden (pinda’s, tomaten) of coeliakie uitsluit – en bijwerkingen zijn praktisch nihil.

Geen wonder dat zelfs op het moeilijke en controversiële gebied van de voedingswetenschap, zich een brede consensus heeft gevormd. Het plantaardige dieet is “goed voor je”. Maar gebrek aan “slecht” betekent niet “goed”. Om voor dit predicaat in aanmerking te komen, ligt de wetenschappelijke lat veel hoger.

Forks over knives

Als onderdeel van mijn onderzoek heb ik de documentaire “Forks Over Knives” bekeken. Wat heeft een documentaire te maken met een serieus onderzoek naar een wetenschappelijk onderzoeksgebied, vraag je je misschien af?

De documentaire presenteert het werk van voedingswetenschapper T. Colin Campbell en cardioloog Dr. Caldwell B. Esselstyn Jr. Zij stelden dat de meeste van onze belangrijkste gezondheidsproblemen kunnen worden voorkomen en zelfs omgekeerd, met inbegrip van hart-en vaatziekten, kanker en diabetes. Hoe? Door het volgen van een dieet van groenten, fruit en volle granen.

Hun werk was rijk aan veronderstellingen, correlaties, klinische waarnemingen, en anekdotes. Dat komt omdat in de tijd dat zij hun werk deden, dat alles was wat er was. Deze benadering voldoet echter bij lange na niet aan de wetenschappelijke normen van vandaag.

Eindelijk een gerandomiseerde gecontroleerde studie

Toen kwamen Dean Ornish, MD, en zijn medewerkers. Zij voerden een gerandomiseerde, gecontroleerde studie uit die de gouden standaard in onderzoek is.

Zij ontdekten dat een overwegend (maar niet uitsluitend) plantaardig dieet in combinatie met veranderingen in levensstijl, zoals stressvermindering, de progressie van zelfs ernstige coronaire hartziekten kan omkeren. Episoden van pijn op de borst verminderden met 91% na slechts een paar weken. Na vijf jaar waren er 2,5 keer minder hartaanvallen. De bloedstroom naar het hart verbeterde met meer dan 300%.

Maar dat is niet het einde van het verhaal.

Laten we eens kijken naar de studie-opzet

Er is altijd een ‘maar’ om de pret te bederven. Een diepere duik in de studieopzet toonde aan dat de experimentele groep op een plantaardig dieet werd gezet. Maar ze stopten ook met roken,

kregen stressreductietraining, en volgden een matig bewegingsregime.

En de controlegroep? Die gingen door op hun oude “slechte” manier:

• eten van rood vlees,
• vetrijk,
• eiwitrijk,
• roken (hoewel Ornish stelt dat slechts één proefpersoon rookte bij aanvang), en
• niet sporten.

Dus, wat was verantwoordelijk voor de spectaculaire resultaten? Het plantaardige dieet? De lichaamsbeweging? Of het stoppen met roken? Stress vermindering? Of een combinatie van deze factoren?

Er zijn statistische methoden om rekening te houden met dergelijke verstorende factoren, maar het vereist een zeer groot aantal deelnemers om hun geldigheid te vergroten. Er waren niet genoeg mensen in deze studie om dat te doen.

Een andere versterkte de conclusies

Dat gezegd hebbende, versterkte een latere studie de conclusies van de vroege studies dat plantaardige eiwitten superieur waren aan dierlijke eiwitten in termen van gezondheid.

De grote (131.342 deelnemers) prospectieve cohortstudie van Song et al. onder Amerikaanse verpleegkundigen en andere professionals in de gezondheidszorg werd gepubliceerd in 2016. Het beschreef de associatie tussen dierlijke eiwitinname en cardiovasculaire, kanker, en all-cause mortaliteit.

De belangrijkste conclusie van deze studie was dat een hogere inname van dierlijke eiwitten (inclusief verwerkt rood vlees, onbewerkt rood vlees, zuivel, gevogelte, en eieren) geassocieerd was met een hogere mortaliteit. Terwijl een hoge inname van plantaardige eiwitten werd geassocieerd met een lagere sterfte.

Zijn alle plantaardige diëten gelijk geschapen?

Voordat we verder gaan, laten we even stilstaan om te onderzoeken of alle plantaardige eiwitten gelijk geschapen zijn. We kunnen antwoorden met een (bijna) retorische vraag: Zijn aardappelpuree gelijk aan broccoli in hun effect op de gezondheid van het hart?

In een prospectieve reeks van 209.298 deelnemers onderzochten Satija en collega’s de relatie tussen hart- en vaatziekten en gezonde en ongezonde plantaardige diëten.

Zij gebruikten voedselinname-enquêtes om voedingspatronen te indexeren in gradaties van plantaardige voedingsindices. De index van de totale studiepopulatie werd de plantaardige voedingsindex of PDI genoemd. De andere twee indices waren de gezonde (hPDI) en de ongezonde plantaardige diëten (uPDI).

Zij ontdekten dat een hogere naleving van de PDI onafhankelijk geassocieerd was met een lagere incidentie van hart- en vaatziekten (hazard ratio 0,92) in vergelijking met het dieet van de algemene bevolking dat een hazard ratio van 1,0 heeft.

Maar toen ze keken naar de ‘gezonde’ groep (hPDI), daalde de hazard ratio nog meer tot een indrukwekkende 0,75. Maar de ‘ongezonde’ groep (uPDI) had een alarmerende stijging van de hazard ratio tot 1,32.

Deze resultaten zijn ondubbelzinnig. Goede groenten en fruit lieten een daling van -0,25% zien in het risico op hart- en vaatziekten, maar slechte groenten en fruit lieten een stijging van 32% zien.

Maakt leeftijd een verschil?

Hoe zit het met het effect van leeftijd? Gerontologen hebben veel observationele studies gepubliceerd waaruit blijkt dat de wat mollige 65-plussers een langer (en gelukkiger?) leven hebben. Hoe verklaar je dat?

In een studie gepubliceerd in Cell Metabolism, richtten Valter Longo en Morgan Levine van de University of Southern California in Los Angeles zich op gegevens van 6381 volwassenen ouder dan 50 jaar. Zij waren allen eenmaal ondervraagd over hun dieet als onderdeel van NHANES, een nationaal onderzoek naar gezondheid en voeding.

Longo’s team gebruikte overlijdensregisters om te concluderen dat degenen jonger dan 65 jaar wiens zelfgerapporteerde dieet zij classificeerden als eiwitrijk (ten minste 20% van de calorieën kwam uit eiwit) een veel hoger risico liepen op ziekte en overlijden dan een groep die 10% of minder van hun calorieën uit eiwit binnenkreeg. De eiwitrijke eters hadden meer dan vier keer zoveel kans om te sterven aan kanker in de 18 jaar nadat ze waren ondervraagd en 75% meer kans om te sterven aan welke oorzaak dan ook.

Maar, (weer die vervelende ‘maar’) in de 65-plussers, overleefden degenen die veel eiwitten aten, gemiddeld langer dan degenen die minder aten. Longo speculeert dat ouderen wellicht minder goed de eiwitten opnemen die ze binnenkrijgen, en er dus meer van nodig hebben.

Moet je helemaal vegetarisch worden?

Moet je dus helemaal veganistisch of vegetarisch worden om de risico’s op hart- en vaatziekten, beroertes en kanker te verkleinen? Het antwoord daarop is nee. Een gevarieerder en even gezond alternatief is het mediterrane dieet, dat een matige inname van eiwitten uit dierlijke bronnen omvat, zoals bepaalde vissoorten en kip. De inname van zuivelproducten, rood vlees en verwerkt vlees is onregelmatig.

Een uitstekende studie in het New England Journal of Medicine toonde aan dat bij personen met een hoog cardiovasculair risico, een mediterraan dieet (aangevuld met ofwel extra vergine olijfolie of met noten) de incidentie van belangrijke cardiovasculaire gebeurtenissen verminderde. De hazard ratio was 0,69 voor het dieet aangevuld met olie en 0,72 voor het dieet aangevuld met noten. Deze zijn iets beter dan de 0,75 hazard ratio van een strikt vegetarisch dieet.

Dus wat is de bottom line

Zoals ik in het begin al zei, plantaardige diëten zijn goed voor je, maar er is geen reden om er fanatiek mee om te gaan. Vijf jaar geleden zette Ornish voormalig president Bill Clinton op een dieet met één keer per week zalm. Verder stond er een stuk zalmfilet op de omslag van een van zijn boeken, The Spectrum: A Scientifically Proven Program to Feel Better, Live Longer, Lose Weight, and Gain Health

Dus, beste lezer, ik kom tot de volgende conclusie:

Volg een goed dieet, of het nu veganistisch, vegetarisch of mediterraans is; doe aan lichaamsbeweging en doe rustig aan. En het belangrijkste, niet roken. En je zult OK zijn.

******

Gerelateerde inhoud:
De meest geavanceerde levensstijl van primitieve jager-verzamelaars
Kan je je koolhydraten hebben en ook gezond eten?

Dit artikel werd voor het eerst gepubliceerd op 7 juni 2015. Het is herzien door de auteur en bijgewerkt voor herpublicatie.