Ymir, het eerste wezen in de Noorse mythe, is de eerste schepper, die leven geeft aan een aantal wezens, en een reus die dood meer dienstbaar is dan levend. (Odin en zijn broers maken de wereld uit zijn lichaam.) Er is een echte spanning in het Ymir-verhaal tussen deze twee opvattingen over hem, die de dubbelzinnige houding van de Noorse mythe ten opzichte van reuzen in het algemeen weerspiegelt.

In den beginne

De Noorse scheppingsmythe is op zijn zachtst gezegd ongewoon. In het begin was ijs en vuur. Er waren twee rijken, Muspell en Nifhelheim, het ene ijskoud en het andere vol vuur. Uiteindelijk werd het gebied halverwege tussen beide, de Ginnungagap of gapende leegte, warm genoeg om het ijs te laten smelten en leven te laten ontstaan uit het dooiende water:

Vsp. 3. Van oudsher was de tijd dat Ymir leefde;
Zee noch koele golven noch zand waren er;
Aarde was er niet geweest, noch hemel daarboven,
Maar een gapende leegte, en gras nergens.

Ymir was het eerste wezen dat uit het ijs tevoorschijn kwam, gevolgd door een koe genaamd Audhumla die hem voedde met haar melk. De koe likte aan het zoute ijs en een ander wezen kwam tevoorschijn, Buri, die een vrouw vond en een zoon Borr kreeg. Na verloop van tijd kreeg ook Borr kinderen, de god Odin en zijn twee broers. (Zie hieronder voor meer over Buri’s vrouw.)

In een ander Eddisch gedicht, Vafthrudnismal, wordt het eerste wezen niet Ymir genoemd, maar Aurgelmir. Terwijl de naam Ymir teruggaat op een Indo-Europese wortel die “tweeling” betekent en hem in verband brengt met de Indiase god Yama, betekent Aurgelmir “modderruiter”, een totaal minder kosmisch klinkende naam. (Hoewel het je kan doen denken aan de gevangenis ontsnapping in Raising Arizona.)

Aurgelmir heeft een geslacht: hij heeft een zoon, Thrudgelmir (sterke-roarder) en een kleinzoon, Bergelmir (berg-roarder). Het vers vermeldt geen vrouwelijke reuzen, wat tot een andere vraag leidt.

Hoe planten reuzen zich voort?

Volgens het Eddische gedicht Vafthrudnismal:

33. Zij zeggen dat onder de arm van die vorst-reus,
terzelfder tijd een jongen en een meisje groeiden;
het ene been met het andere van die wijze reus
kreeg een zeskoppige zoon.
(Alle vertalingen uit Andy Orchard’s Edda.)

In tegenstelling tot Odins voorvader Buri, die wordt beschreven als een blank gezicht, kunnen we zien dat de reuzen grotesk bedoeld waren – dit kan een reden zijn waarom ze zich op vreemde manieren voortplanten.

John Lindow suggereert dat het vermogen van de reuzen om zich zowel aseksueel als op de gebruikelijke manier voort te planten een bedreiging vormde voor goden en mensen. (Veel reuzenvrouwen hebben kinderen bij verschillende goden en helden, dus we weten dat ze ook op die manier kinderen kunnen krijgen). De god Thor ziet dit duidelijk als een deel van zijn reden om reuzen te verslaan, door te zeggen:

23. groot zou het reuzenras zijn, als zij allen leefden,
de mensheid zou niets zijn, onder Midden-aarde.
(Harbardsljod)

Andere geleerden zien Ymir echter als een hermafrodiet, in welk geval zijn voortplantingsvermogen tot hem beperkt zou zijn. Deze Ymir past beter in een patroon van biseksuele kosmische wezens die de eerste dingen en wezens scheppen. Waarin hij verschilt van anderen zoals de Egyptische Atum is dat hij ook wordt gezien als het monster dat wordt gedood en opgebroken om de wereld te maken, zoals de Babylonische Tiamat.

Giftige reuzen?

Afhankelijk van hoe je sommige delen van het verhaal van Ymir vertaalt, kun je hem en zijn nakomelingen opvatten als giftige, kwade wezens of anders als wezens die uit koude worden voortgebracht. (Kristensen: 150) Of misschien hebben beide Vafthrudnismal bedoeld dat de eitrdropr (ijs/venijndruppels) op beide manieren gelezen kunnen worden, en laten ze het open of reuzen giftig waren of alleen maar koud:

31. Uit Elivagar druppelden gifdruppels,
die groeiden tot zich een reus vormde,

In Snorri’s prozaversie:

De stromen die ijsgolven worden genoemd, de stromen die al zo lang uit de bronnen kwamen dat het gistgif erop was verhard als de slakken die uit het vuur komen, deze werden toen ijs; en toen het ijs tot stilstand kwam en ophield te stromen, bevroor het daarboven. Maar de miezerige regen die uit het gif opsteeg, stolde tot rijp, en de rijp nam toe, vorst over vorst, de een over de ander, zelfs tot in Ginnungagap, de gapende leegte.

Terwijl de Eddische strofe geen uitspraken doet over de aard van Ymir, zegt Snorri er na dat Ymir en al zijn nakomelingen slecht waren. (Faulkes: 11) In zekere zin vat de dialoog de ambiguïteit rond Ymir samen. Koning Gylfi vraagt, niet onredelijk, of Ymir, als het eerste wezen, als een god wordt beschouwd, om vervolgens heel stellig te horen te krijgen dat Ymir een slecht wezen was. Dit kan een rationalisatie zijn van het volgende deel van Ymir’s verhaal.

Eerste persoon die sterft

Volgens Snorri Sturluson waren het Odin en zijn twee broers die de wereld maakten zoals we die vandaag de dag zien. Als onderdeel van die opdracht doodden zij de reus Ymir en maakten de wereld uit zijn lichaam. Grimnismal, dat ons de namen van alles geeft, zegt:

21. Uit het vlees van Ymir werd de aarde gevormd,
en de rotsen uit zijn beenderen;
de hemel uit de schedel van de ijskoude reus
en de zee uit zijn bloed.

In andere mythologieën zou dit hem tot koning van de doden maken, maar de godin Hel vervult die rol in de Noorse mythe. Voor de dichters en Snorri is Ymir de stamvader van de reuzen, of de grondstof voor de wereld. (En de skaldische dichters – Ymir’s bloed is een kenning voor de zee, en Ymir’s vlees voor de aarde.)

Een theorie over Ymir’s dood is dat door hem te doden, Odin en zijn broers hun grootvader doodden. In tegenstelling tot de reuzen, die uit Ymir’s lichaam kwamen, vertellen de mythen ons dat Buri zijn zoon Borr “pakte”, kreeg, en Borr op zijn beurt Odin kreeg. Dus met wie hebben ze hen “gekregen”? De enige beschikbare vrouw die we kennen kwam van onder Ymir’s oksel, dus dat moet een reus zijn geweest, dus dat moet Buri’s partner zijn geweest, en vermoedelijk had Borr ook een reusachtige partner.

Deze interpretatie past in een lezing van de Noorse mythe als een vete tussen goden en reuzen, met aanval en tegenaanval tot een laatste slag de score voorgoed beslecht. En we weten allemaal dat familievetes de giftigste van allemaal zijn.

Bijna-uitsterving van reuzen

Toen Ymir stierf, moeten er heel wat reuzen op de wereld zijn geweest, want een andere mythe vertelt hoe ze bijna helemaal werden uitgeroeid. Vafthrudnismal geeft ons de eerste verwijzing naar dit verhaal:

29.Talloze jaren voordat de aarde was geschapen:
Toen werd Bergelmir geboren;
Thrudgelmir was die zijn vader,
en Aurgelmir grootvader.

(Het gebruikte woord is luðr, een woord dat geleerden voor een raadsel heeft gesteld. Bellows vertaalde het als “boot”, maar het zou ook “doodskist” of “kist” kunnen betekenen, of een houten onderdeel van een molen; de andere betekenis, van een muziekinstrument zoals een alpenhoorn, lijkt onwaarschijnlijk.)

Om de details te krijgen, moeten we ons wenden tot Snorri, die het verhaal uitlegt:

De zonen van Bor doodden de reus Ymir. En toen hij viel, stroomde er zoveel bloed uit zijn wonden dat het hele ras van vorst-reuzen ermee verdronk, behalve die ene die ontsnapte met zijn gezin. De reuzen noemen hem Bergelmir. Hij ging met zijn vrouw naar de ark en werd daar bewaard, en van hen stammen de vorst-reuzenfamilies af.

Om dit bloed te kanaliseren, maakten de goden de zee, en begonnen toen hun wereld te maken en te vullen, wat uiteindelijk leidde tot de schepping van de eerste mensen, nadat het bolwerk genaamd Midgard (onze wereld) voor hen was gemaakt van Ymirs beenderen, en versterkt met Ymirs wimpers. Deze versterking hield de overgebleven reuzen buiten.

Het is dan misschien ironisch dat een van de plaatsen waar reuzen zich ophouden aan de zeekust is, dicht bij het bloed van hun voorouders.

Misschien was het Ymirs dood en in stukken gehakt dat ertoe leidde dat hij als slecht werd beschouwd – per slot van rekening zou het anders schandalig zijn om het eerste wezen dat leefde te nemen, en hem te doden en in stukken te hakken. De mythen geven niet echt een reden waarom Odin en zijn broers dit zouden doen, dus de meest waarschijnlijke verklaring zou zijn dat hij een reus was, en daarom gevaarlijk. Als alle andere reuzen met hem meegingen, des te beter.

Maar de dubbelzinnige aard van Ymir – net als die van de reuzen in het algemeen – betekent dat we hem niet zomaar kunnen afdoen als een primitief en kwaadaardig wezen. Ymir houdt twee mythen in spanning: oerwezen en schepper, en monster geboren uit chaos waaruit de wereld is gemaakt, en die spanning weerspiegelt de dubbelzinnige status van zijn soortgenoten, zowel machtig als chaotisch.

De reuzen waren eveneens ambivalent: zij konden de voorouders zijn van een machtige familie (en de graven van Orkney vertelden een verhaal over hun reusachtige voorouder dat bewust de mythe van Ymir weergalmde), wijze, oeroude wezens, of monsterlijke, veelkoppige wezens die erop uit waren schade aan te richten en te vernietigen. Dit was de erfenis die Ymir zijn kinderen naliet.

Kristensen, Rasmus Tranem, 2007: “Waarom werd Ođinn gedood door Fenrir? A Structural Analysis of Kinship Structures in Old Norse Myths of Creation and Eschatology”, in Reflections on Old Norse myths, Studies in Viking and medieval Scandinavia, v. 1, eds. Pernille Hermann, Jens Peter Schjødt, and Rasmus Tranum Kristensen, Brepols, Turnhout: 149-69.
Larrington, Carolyne 2017: De Noorse Mythen: A Guide to the Gods and Heroes, Thames and Hudson.
Lindow, John 2001: Norse Mythology: A Guide to the Gods, Heroes, Rituals and Beliefs, OUP, New York and Oxford.
Orchard, Andy 2002: Cassell’s Dictonary of Norse Myth and Legend, Cassell Reference.

Ymir – Norse Mythology for Smart People
Encylopedia Britannica entry on Ymir
Schmoop on Ymir
The Creation – The Norse Gods site
Pinterest Board of Ymir images
Ymir komt voor in verschillende video-games, waaronder Smite en Thor: God of Thunder en in Marvel Comics
Ymir, B.C. een voormalige goudmijn genoemd naar de reus

Als u deze afbeelding bovenaan leuk vindt, klik dan hier.