Tijdens de twaalfde eeuw v.Chr. waren de Azteken (of Mexica*) een kleine en obscure stam op zoek naar een nieuw thuisland. Uiteindelijk vestigden zij zich in de vallei van Mexico en stichtten hun hoofdstad Tenochtitlan in 1345. Aan het begin van de zestiende eeuw was het een van de grootste steden ter wereld.
De Mexica waren een migrerend volk uit het woestijnachtige noorden dat in de jaren 1300 in Meso-Amerika aankwam. Deze voorheen nomadische stam werd niet verwelkomd door de plaatselijke bewoners die hen als inferieur en onontwikkeld beschouwden. De legende vertelt dat de Mexica daarom rondzwierven in afwachting van een teken dat zou aangeven waar zij zich moesten vestigen. Men zegt dat dit teken, een adelaar en een slang vechtend op een cactus, in 1325 na Christus werd gezien bij het Texcocomeer, wat de Mexica ertoe aanzette hun hoofdstad, Tenochtitlan, te stichten.

Tenochtitlan

De Azteekse hoofdstad Tenochtitlan werd gesticht op een klein stukje land in het westelijke deel van het Texcocomeer. De stad lag ingesloten tussen hoge bergen en het omringende meer en moerassen. Om woon- en landbouwruimte te creëren, lieten de Azteken palen in de moerassen zinken en vormden zo kleine landmassa’s, chinampas of drijvende tuinen genoemd. Tenochtitlan was sterk ontwikkeld, met bruggen tussen de eilanden voor transport, aquaducten om zoet water te vervoeren en riolen om afval af te voeren. De stad ontwikkelde zich tot een metropool onder leiding van een regerende leider en gesteund door adellijke klassen, priesters, krijgers en kooplieden. Tegen het begin van de 15e eeuw bevatte de stad een reeks piramiden, tempels, paleizen en marktplaatsen.

Tegen 1430 v. Chr. hadden de Mexica aspecten van de omringende stammen geassimileerd en zich ontwikkeld tot een gestructureerde samenleving. Hun leger werd machtig en er werden veldtochten gevoerd en gewonnen. De drievoudige alliantie werd gevormd met de heren van Texcoco (gelegen aan de oostelijke oevers van het Meer van Texococo) en Tlacopan (soms aangeduid als Tacuba, gelegen aan de westelijke oevers van het Meer van Texococo) waardoor de Azteekse macht nog verder werd versterkt.

Een enorm rijk

De oorlogvoering was uiterst belangrijk voor het Mexicaanse volk en bracht hen ertoe het grootste deel van het huidige Midden- en Zuid-Mexico te veroveren. Zij beheersten hun enorme rijk door militaire kracht, een lange-afstandshandelsnetwerk en het eerbetoon dat veroverde volkeren moesten betalen. De Mexica voerden oorlog om twee belangrijke redenen: om eerbetonen te innen en om gevangenen te vangen. Zij hadden gevangenen nodig omdat zij geloofden dat de goden tevreden gesteld moesten worden met menselijk bloed en harten om ervoor te zorgen dat de zon elke dag opkwam. Het veroveren van nieuwe gebieden bood de mogelijkheid om slaven gevangen te nemen, die een belangrijk onderdeel vormden van de Mexicaanse samenleving. Onder een opeenvolging van heersers werden legers verder door Mexico gestuurd. In het begin van de jaren 1500 strekte het Mexica-rijk zich uit van de Atlantische Oceaan tot de Stille Oceaan en tot in Guatemala en Nicaragua.

De Mexica ontwierpen wegen om zich te voet te kunnen verplaatsen, want trekdieren waren er niet. Deze wegen werden goed onderhouden en stimuleerden de handel zowel voor de Mexicanen als voor de stammen die onder hun controle stonden. Zij stelden de Azteken ook in staat op de hoogte te blijven van de gebeurtenissen in hun rijk. De Mexicanen exporteerden luxegoederen zoals juwelen en kledingstukken, vervaardigd uit geïmporteerde grondstoffen. Zij exporteerden ook goederen zoals meerzout en keramische goederen. Exotische luxegoederen zoals dierenhuiden, veren, rubber en jade kwamen uit de verre zuidelijke tropen. Mooie vervaardigde goederen zoals juwelen, textiel en aardewerk kwamen uit ambachtelijke centra, waarvan Cholula (in de moderne Mexicaanse staat Puebla) een beroemd voorbeeld is. Handelswaar kwam zelfs van zo ver weg als zuidelijk New Mexico en grondstoffen uit Centraal Amerika verschenen op de markten van Tenochtitlan.

Complexe religieuze overtuigingen

De stenen sculpturen in de collectie van het British Museum weerspiegelen de complexe religieuze overtuigingen van de Mexica en het grote pantheon van goden die zij vereerden. Hun verfijnde rituele kalender weerspiegelde het ritme van het landbouwjaar en hun keramische beeldhouwwerken staan bekend om hun visuele impact. Muziekinstrumenten zoals trommels werden versierd met ingewikkeld houtsnijwerk, waarschijnlijk vanwege het belang van muziek tijdens Mexica-rituelen.

Dit beeld stelt Mictlantecuhtli voor, een Azteekse god die met de dood wordt geassocieerd. Het is gemaakt van een zandsteen die niet voorkomt in de Mexicaanse hooglanden en waarschijnlijk werd verkregen in Veracruz. De figuur draagt drie glyphs, gekerfd op zijn rug: “Twee Schedels’, ‘Vijf Gieren’ en ‘Vier Huizen’. Mictlantecuhtli en zijn tegenhanger Mictlancihuatl bewoonden de laagste van de negen niveaus waarin de onderwereld (Mictlan) was verdeeld. De “ziel” van de overledene ging naar een bepaald niveau in Mictlan, afhankelijk van de omstandigheden van hun dood. Zij die een natuurlijke dood stierven, gingen naar het negende niveau en moesten allerlei hindernissen overwinnen om dat te bereiken. Om de “zielen” te helpen op hun gevaarlijke reis werden de overledenen gecremeerd met een deel van hun bezittingen, vooral de werktuigen die zij in het leven gebruikten.

Twee spectaculaire keramische figuren van Mictlantecuhtli werden in de jaren ’80 teruggevonden in het “Huis van de Adelaars”, een gebouw gelegen in het Heilige Precinct van de Mexica hoofdstad, Tenochtitlan. Deze kolossale figuren hadden sporen van bloed op zich. Dit komt overeen met afbeeldingen in de codices (schermvellenboeken) van ceremonies waarin een afbeelding van Mictlantecuhtli, of een persoon die hem voorstelt, met bloed wordt overgoten.

De ambachtslieden werkten ook met goud, turkoois mozaïek en veren. De meeste stukken werden door de Spaanse indringers vernietigd, maar het British Museum bezit een aantal turkooismozaïeken, waarvan de mooiste door Mixteekse ambachtslieden werden vervaardigd en als eerbetoon naar de Mexica werden gezonden.

Spaanse overheersing

Hernán Cortés en zijn kleine Spaanse leger arriveerden in 1519 en wierpen de Mexica-heerser Moctezuma Xocoyotzin met betrekkelijk gemak omver. Dit was deels te wijten aan de zwakte van deze laatste, maar ook aan de superieure wapens van de Spanjaarden, hun onbekende gevechtstactieken en de verwoesting van de Mexicaanse bevolking door Europese ziekten. Mexico bleef onder Spaans bestuur tot het in 1821 onafhankelijk werd.

* Het volk en de cultuur die wij kennen als “Azteeks” noemden zichzelf de Mexica (spreek uit als “Mé-shee-ka”).