Irak’s grondwet van 2005 erkent een autonome Koerdische regio in het noorden van het land, die wordt bestuurd door de regionale regering van Koerdistan.

Dit was het resultaat van tientallen jaren van politieke en militaire inspanningen om het zelfbestuur van de Koerdische minderheid, die naar schatting meer dan 6 miljoen mensen telt en tussen 17% en 20% van de Iraakse bevolking uitmaakt, veilig te stellen.

De Koerden, die in totaal 30 tot 40 miljoen in aantal zijn, leven in een compact gebied dat zich uitstrekt van Syrië in het westen tot Iran in het oosten en Irak in het zuiden, noordwaarts door Turkije, en tot in de staten van de voormalige Sovjet-Kaukasus.

• Tijdlijn – een chronologie van de belangrijkste gebeurtenissen
• Lees meer landenprofielen – Profielen door BBC Monitoring

Alleen in Irak zijn ze er de laatste tijd in geslaagd een stabiele eigen regering op te zetten, zij het binnen een federale staat.

Het oplopen van de sektarische spanningen binnen Irak als geheel vanaf 2013, culminerend in een geweldscampagne gelanceerd door de radicale Islamitische Staat groep, betekende echter dat in 2014 de eenheid van Irak ernstig werd bedreigd.

In juli 2014 kondigde de Iraakse president van Koerdistan, Massoud Barzani, aan dat zijn regering van plan was om later in het jaar een referendum over onafhankelijkheid te houden, gezien het feit dat Irak al “effectief verdeeld” was. De aankondiging leidde tot alarm bij de buurlanden van Irak, die vreesden dat het een precedent zou kunnen scheppen voor hun eigen rustende Koerdische minderheden.

Maar een verandering van leiderschap in de Iraakse regering werd gevolgd door verbeterde betrekkingen met Iraaks Koerdistan. De twee partijen kwamen overeen samen te werken om de gemeenschappelijke vijand Islamitische Staat te verslaan en plannen voor een onafhankelijkheidsreferendum werden uitgesteld – maar slechts tot 2017.

De stemming ging door in september van dat jaar, en de overweldigende meerderheid stemde voor onafhankelijkheid, deels gestimuleerd door het succes van hun Peshmerga strijdkrachten bij het verslaan van Islamitische Staat en het oprukken naar grondgebied dat onderwerp is van een geschil tussen de centrale en Koerdische regeringen. De regering in Bagdad reageerde boos en probeerde haar gezag te herstellen.

Lange strijd

De Koerden van Irak kwamen onder Brits koloniaal bestuur na de nederlaag van het Ottomaanse Rijk in 1918. Gefrustreerd in hun hoop op onafhankelijkheid begonnen Koerdische leiders een reeks opstanden tegen het Britse en vervolgens het Iraakse bewind.

Deze werden meedogenloos neergeslagen, het meest berucht aan het eind van de jaren tachtig toen Saddam Hoessein de Koerden met massale strijdkrachten aanviel in de ‘Anfal’-campagne.

Hierbij werden burgers opzettelijk met chemische wapens bestookt, het meest berucht in de stad Halabja in 1988.

Verschillende Iraakse regeringen beloofden autonomie aan de Koerden na de revolutie van 1958, maar geen daarvan werd gerealiseerd totdat de internationale anti-Saddam coalitie een gedeeltelijke no-fly zone instelde in Noord-Irak in 1991 na de eerste Golfoorlog.

Dit stelde de Koerdische leiders en hun Peshmerga strijdkrachten in staat hun greep op het noorden te consolideren nadat de Iraakse strijdkrachten zich hadden teruggetrokken, en vormde de basis voor de grondwettelijke regeling van 2005.

Post-Saddam wederopbouw

De onmiddellijke taken waarmee de Koerdische regering werd geconfronteerd waren groot, en omvatten de wederopbouw van de infrastructuur, het opzetten van een administratie en het opnemen van honderdduizenden ontheemden na jaren van oorlog en verwoesting.

Over het algemeen overtroffen de inspanningen alle verwachtingen. Iraaks Koerdistan ontsnapte grotendeels aan de ontberingen van de laatste jaren van Saddams bewind en de chaos die volgde op zijn afzetting in 2003, en bouwde een parlementaire democratie op met een groeiende economie.

De grote problemen blijven niettemin bestaan. De door land ingesloten Koerdische regio wordt omringd door landen die niet sympathiek staan tegenover de Koerdische aspiraties – Turkije, Syrië en Iran.

Zij is ook in conflict met de Iraakse regering over verscheidene gebieden, met name de historische stad Kirkuk.

De spanningen tussen de belangrijkste politieke partijen – de Patriotische Unie van Koerdistan en de Koerdische Democratische Partij – mondden uit in een burgeroorlog die de autonome regering in 1994-97 bijna ten gronde richtte, en sommige meningsverschillen blijven bestaan.

LEADER

Premier: Nechirvan Barzani

Nechirvan Barzani is de belangrijkste gezagsdrager in de uitvoerende macht van de Koerdische autonome regio sinds het vertrek van president Masoud Barzani in november 2017.

De heer Masoud Barzani trad af na het organiseren van een onafhankelijkheidsreferendum dat averechts uitpakte door een felle tegenreactie van de centrale Iraakse regering uit te lokken.

De regering in Bagdad heroverde grondgebied dat in handen was van de Koerden buiten hun autonome regio, nam de controle over van olievelden die het levensbloed zijn van de economie van de regio en legde een luchtblokkade op die zes maanden standhield.

Nechirvan Barzani is de neef van Masoud Barzani. Hij is sinds 2006 op drie jaar na premier geweest en wordt in de Koerdische politiek gezien als een minder polariserende figuur, die met rivaliserende Koerdische partijen warmere betrekkingen onderhoudt dan zijn oom.

TIMELIJN

Enkele belangrijke data in de geschiedenis van Iraaks Koerdistan:

1920 – Na het uiteenvallen van het Ottomaanse Rijk wordt de hoop van de Koerden op een eigen natie aangewakkerd en vervolgens de bodem ingeslagen. Koerden in Irak, Iran, Syrië en Turkije hebben sindsdien naar een eigen vaderland gestreefd.

1988 – De Iraakse president Saddam Hoessein lanceert een gifgasaanval op de Koerdische stad Halabja, waarbij duizenden Koerden omkomen in een campagne die door verschillende landen als genocide wordt omschreven.

1991 – Na de Golfoorlog creëren coalitietroepen een veilige haven voor Koerden, die in feite autonomie verwerven.

1994-97 – Burgeroorlog tussen troepen van de rivaliserende Koerdische Democratische Partij en de Patriottische Unie van Koerdistan.

2005 – Na de omverwerping van Saddam Hoessein wordt Koerdistan in een nieuwe Iraakse grondwet aangewezen als een autonome federale regio.