De recente uitbarstingen van de vulkaan Kilauea in Hawaï (VS) en de Volcán de Fuego (Vulkaan van Vuur) in Guatemala hebben ons er onlangs aan herinnerd dat wij op een geologisch actieve planeet leven. Het zijn ook twee voorbeelden die aantonen dat het risico van deze episodes enorm kan variëren, niet alleen door de kenmerken van elke uitbarsting, maar ook door de kwetsbaarheid van de plaatselijke bevolking en het reactievermogen van de autoriteiten.

Maar een van de meest verontrustende factoren met betrekking tot toekomstige uitbarstingen is ongetwijfeld het feit dat miljoenen mensen in gebieden wonen die potentieel door actieve vulkanen worden bedreigd. Hoewel het onmogelijk is te voorspellen waar de volgende uitbarsting zal plaatsvinden, behoren deze momenteel tot de gevaarlijkste vulkanen op aarde.

Vesuvius en Phlegraean Fields (Italië)

De enige actieve vulkaan op het Europese vasteland was de hoofdrolspeler van een van de bekendste uitbarstingen in de geschiedenis, die in het jaar 79 de Romeinse steden Pompeii en Herculaneum, samen met andere nederzettingen, verwoestte. Vandaag de dag wonen tot zes miljoen mensen in de stad Napels en de omliggende gebieden, en elk jaar komen talloze bezoekers de overblijfselen van de historische ramp bekijken.

Samen met de nabijgelegen caldera van de Flegreïsche Velden – die gedeeltelijk in zee is ondergedompeld – en andere vulkanen in de regio, is de Vesuvius het resultaat van de botsing van de Afrikaanse en Euraziatische tektonische platen. De Vesuvius is het resultaat van de botsing van de Afrikaanse en Euraziatische tektonische platen. De uitbarstingen waren de afgelopen eeuwen zeer talrijk en bijzonder hevig omdat zij van het Plinische type zijn, waarbij dichte kolommen gas, as en steen in de stratosfeer worden geworpen.

Hoewel deskundigen er vaak op wijzen dat een nieuwe Vesuviaanse catastrofe – de laatste uitbarsting was in 1944 – Napels in een tweede Pompeii zou kunnen veranderen, schatten zij ook in dat voorafgaande waarschuwingen in de vorm van aardbevingen een vroege evacuatie mogelijk zouden maken.

Taal (Filippijnen)

Op ongeveer 50 kilometer van Manilla, de hoofdstad van de Filippijnen, ligt de schilderachtige caldera van Taal, ingenomen door een meer met een eiland in het binnenland. Onder deze vredige façade bevindt zich een vulkaan die uit verschillende brandhaarden bestaat en sinds 1572 33 keer is uitgebarsten, de laatste keer in 1977. De vulkaan is gerangschikt als een niveau zes (of “kolossale”) uitbarsting in de Volcanic Explosivity Index (VEI), een open schaal die in historische tijden een maximum van zeven heeft bereikt.

De vulkaan Taal wordt nauwlettend in de gaten gehouden door de Filippijnse autoriteiten, aangezien een grootschalige uitbarsting gevolgen kan hebben voor meer dan twaalf miljoen mensen in het grootstedelijk gebied van Manilla.

Krakatau (Indonesië)

Op 27 augustus 1883 verwoestten vier enorme explosies – die tot op 5000 kilometer afstand te horen waren – bijna driekwart van de archipel van Krakatau (of Krakatau) in het huidige Indonesië. De tsunami’s die door de uitbarsting werden veroorzaakt, kostten aan meer dan 36.000 mensen het leven. Bij de uitbarsting van Krakatau kwam een hoeveelheid energie vrij die 13.000 maal groter was dan de atoombom op Hiroshima.

In 1927 ontstond door vulkanische activiteit een nieuw eiland, Anak Krakatau (Zoon van Krakatau), dat gemiddeld met bijna zeven meter per jaar groeit. Sinds 1994 bevindt het zich in een uitbarstingsfase, die in 2007 verergerde, met de laatste waarschuwing tot nu toe in februari 2017.

Het is nog onduidelijk of een cataclysme zoals die van 1883 zich zou kunnen herhalen, maar de locatie van Krakatau tussen Java en Sumatra, eilanden met een gecombineerde bevolking van bijna 200 miljoen inwoners, suggereert dat de effecten van een nieuwe grote tsunami verwoestend zouden zijn.

Merapi (Indonesië)

De inwoners van Java hoeven niet zo ver te kijken als Krakatau, maar hebben een andere, nauwere bedreiging met de Merapi-vulkaan, gelegen in het midden van het eiland. Deze wordt beschouwd als de actiefste vulkaan van Indonesië en is sinds de zestiende eeuw bijna onafgebroken uitgebarsten, met de meest recente episode in mei 2018.

De activiteit van de vulkaan houdt de meer dan drie miljoen inwoners van de nabijgelegen stad Yogyakarta en zijn omgeving in een constante staat van alertheid, maar degenen die meer reden tot bezorgdheid hebben, zijn de duizenden dorpelingen die op zijn hellingen wonen, vooral vanwege Merapi’s opmerkelijke gewoonte om uit te barsten met pyroklastische stromen, lawines van brandend gas en vulkanisch materiaal die met honderden kilometers per uur over de hellingen naar beneden razen.

Popocatépetl (Mexico)

De actiefste vulkaan van Mexico staat gewoonlijk op de lijst van vulkanologen die zich vooral om twee redenen zorgen maken: zijn regelmatige activiteit, die zich in 1994 (na bijna een halve eeuw stilte) weer begon te manifesteren en sindsdien regelmatig tot explosies heeft geleid; en de schaarse 70 kilometer die de vulkaan scheidt van de 20 miljoen inwoners van Mexico-stad. De “rokende berg” – de betekenis van zijn naam in de Azteekse Nahuatl-taal – verloor zijn laatste gletsjers in 2001 als gevolg van de opwarming veroorzaakt door de vulkanische activiteit.

Cumbre Vieja (Canarische Eilanden, Spanje)

De Canarische Eilanden hebben in hun actieve vulkanisme een van hun grootste toeristische rijkdommen, met de toevoeging dat de meest recente uitbarstingen – zoals die van Teneguía op het eiland La Palma in 1971 en de onderzeese uitbarsting van El Hierro in 2011 – geen mensenlevens in gevaar hebben gebracht. Maar sommige vulkanologen maken zich al jaren zorgen over de mogelijkheid van een massale uitbarsting van de vulkaan Cumbre Vieja op La Palma – die eigenlijk dezelfde vulkaan is als Teneguía maar met een andere opening – waardoor de hele voorkant in westelijke richting zou kunnen instorten en een mega-tsunami zou kunnen uitlokken die de Atlantische Oceaan zou kunnen oversteken en de Amerikaanse oostkust zou kunnen verwoesten. Het is echter een controversieel hypothetisch scenario dat andere deskundigen hoogst onwaarschijnlijk achten.