De bijwerkingen van geneesmiddelen die voor een bepaalde kwaal worden voorgeschreven, blijken vaak onverwacht positief te zijn voor andere aandoeningen. Een veelgebruikt antidepressivum, escitalopram, vermindert significant twee neurotoxische componenten die geassocieerd worden met geheugenverlies en dementie, heeft een studie van het Loyola University Medical Center zojuist bewezen.

De studie, “Vermindert escitalopram neurotoxiteit bij zware depressie?” (gepubliceerd in het Journal of Psychiatric Research keek naar de relatie tussen het immuunsysteem en depressie, en vond dit effect, naast andere gegevens over de reactie van het lichaam op depressie.

Stress en depressie zijn op een circulaire manier met elkaar verbonden: stress kan depressie veroorzaken bij sommige mensen die er aanleg voor hebben, en depressie – vooral als het onbehandeld blijft – veroorzaakt stress. En de cyclus begint opnieuw.

In deze herhaling detecteert het immuunsysteem een probleem, en reageert om de stress en depressie aan te vallen alsof het een ziekte van een andere aard is, bijvoorbeeld een infectie. De eerste reactie, ontsteking, beschermt tegen stress; chronische ontsteking brengt echter een lijst van problemen met zich mee. Onder hen: een verhoogde depressie, volgens Angelos Halaris, professor in het Departement Psychiatrie en Gedragsneurowetenschappen aan Loyola University Chicago’s Stritch School of Medicine en hoofdauteur van het experiment, die sprak met Infobae.

-Waarom reageert het immuunsysteem op depressie?

-Het is een complex, tweerichtingscircuit, waarbij in feite vele hersen- en perifere systemen betrokken zijn. Tot de betrokken systemen behoren de hersenen zelf en hun neurotransmittercomplexen; het immuunsysteem; het endocriene systeem; en het autonome zenuwstelsel. De gemeenschappelijke noemer lijkt stress te zijn, en daar komt nog een gevoeligheid voor stress bij sommige kwetsbare individuen bij. Stress veroorzaakt een cascade van gebeurtenissen die alarmsignalen naar de hersenen en het immuunsysteem sturen, ongeveer zoals dat gebeurt wanneer bacteriën of virussen het lichaam binnendringen.

-Waarom is de depressie-stress cyclus zo moeilijk te doorbreken?

-Signalen van alarm mobiliseren pro-inflammatoire en anti-inflammatoire stoffen in de hersenen en de periferie, die het lichaam moeten beschermen tegen schade. Sommige van deze stoffen – met name cytokinen – kunnen tekorten aan neurotransmitters veroorzaken, en deze tekorten zijn grotendeels verantwoordelijk voor depressie en zelfmoord. Een soortgelijk verschijnsel doet zich voor met cortisol: het is aanvankelijk bedoeld om te beschermen, maar als de cortisolafscheiding aanhoudt, kan het giftig zijn voor de hersencellen, vooral die in de hippocampus. Tenzij er snel een effectieve behandeling wordt gestart, verdiept de depressie zich en wordt de onopgeloste toestand stressvoller, en begint de vicieuze cirkel opnieuw.

In de studie, waarin werd gekeken naar de rol van een antidepressivum bij het doorbreken van die cyclus, werden 30 patiënten met een zware depressie – van wie er 20 het einde bereikten – vergeleken met 27 gezonde personen. Gedurende 12 weken kregen de patiënten escitalopram.

Van de 20 zei 80 procent dat hun depressieve symptomen geheel of gedeeltelijk waren verdwenen. Maar het voorwerp van studie voor Halaris was de ontstekingsreactie: bij het begin van de studie waren de niveaus van negen stoffen die door het immuunsysteem in de bloedbaan werden vrijgelaten hoger bij de depressieve patiënten dan bij de gezonde proefpersonen. En aan het eind van de studie vertoonden patiënten die met escitalopram werden behandeld een aanzienlijke daling van twee van deze verbindingen, die beide neurotoxisch zijn, dat wil zeggen in staat om hersencellen te doden, wat geheugenverlies en zelfs dementie kan veroorzaken als er geen behandeling plaatsvindt.

-Hoe werkt het vrijkomen van neurotoxinen?

-Sommige van de stoffen die door het immuunsysteem worden vrijgegeven, zijn verantwoordelijk voor het neurotoxische effect, zij het indirect. Sommige ontstekingsbevorderende stoffen die door bepaalde hersencellen en bepaalde bloedcellen worden afgescheiden, kunnen een kritisch enzym, indolamine dioxygenase, stimuleren, waardoor tryptofaan niet langer deelneemt aan de productie van serotonine. Serotonine is een belangrijke neurotransmitter bij stemmingsregulatie. Het is bekend dat een tekort aan serotonine gedeeltelijk verantwoordelijk is voor depressie. Als gevolg van deze omleiding van tryptofaan naar een andere metabolische route, van de serotonine route naar de quinurenine route, worden toxische metabolieten gevormd, vooral quinureïnezuur, dat celdood veroorzaakt.

LEES MEER:

-Escitalopram lijkt haar zover te hebben gekregen dat ze de concentratie van twee neurotoxinen heeft verlaagd. Wat houdt dit precies in?

Het belangrijkste punt is dat escitalopram, en mogelijk andere soortgelijke antidepressiva, naast het verlichten van depressie een neuroprotectief effect kunnen bieden.

De onderzoeker legde uit dat escitalopram behoort tot de familie van selectieve serotonine heropname remmers (SSRI’s): een klasse van antidepressiva die zijn ontworpen om te voorkomen dat serotonine die in de hersenen vrijkomt opnieuw wordt geabsorbeerd, waardoor het niveau van serotonine in de hersenen wordt verhoogd. Het zijn de meest voorgeschreven antidepressiva van dit moment: naast escitalopram zijn er fluoxetine, paroxetine, sertraline en citalopram. Halaris hoopt dat nieuwe klinische proeven zullen testen of alle SSRI’s dezelfde neuroprotectieve invloed hebben.

De studie versterkt het idee van de complexiteit van depressie, waarvan de aard nog steeds wordt bestudeerd en die niet bij alle patiënten succesvol wordt behandeld, noch met bepaalde geneesmiddelen of bepaalde therapieën. “Dit ondersteunt wat we altijd al vermoedden: dat depressie een zeer heterogene aandoening is, die het gevolg is van verschillende factoren bij verschillende individuen,” zei de arts.